نفاق و دورويي مانند ساير صفات نفساني مراتب و درجات مختلفي دارد . هر كدام از صفات دروني را كه انسان درصدد معالجه بر نيايد، تقويت و چه بسا در ادامه عمر جزء ذات انسان گردد و تمام ابعاد شخص تحت حاكميت و سيطره آن ويژگي نفساني قرار بگيرد . صفت نفاق هم از اين حكم خارج نيست . اين صفت از ويژگيهاي شيطان است . چنان كه آن ملعون براي آدم و حوا سوگند خورد من از پند دهندگان به شما هستم ( اعراف / 21) در حالي كه غير از اين بود . بنابراين چه بسا باطن شخص منافق صورت شيطان شود ، در حالي كه ظاهرش صورت انسان است . اگر انسان درصدد جلوگيري از اين صفت ناپسند برنيايد، به اندك زماني چنان مهار نفس گسيخته گردد كه با هر كس رودررو و مواجه مي شود ، دورنگي و نفاق را به كار مي برد و صداقت و صميميت از وجودش رخت بر مي بندد .

شخص وقتي كه به اين صفت معروف شد ، از انظار مردم مي افتد و رسواي خاص و عام مي گردد؛ حتي اگر بتواند ماهيت خود را در اين دنيا بر مردم پوشيده بدارد، در آخرت ماهيت و شخصيت واقعي او آشكار مي شود و با منافقان و شياطين عذاب همنشين مي گردد . انديشيدن در اين پيامدها انگيزه مهمي براي معالجه اين بيماري خواهد بود . پس از اينكه شخص در پيامدها و عواقب اين صفت ناپسند انديشه كرد، بايد دست به اقدام عملي نبرد . مدتي را در حركات ، سكنات و گفتار خود دقت كند ، بر خلاف خواهش نفس گام بردارد، اعمال و گفتار خود را در ظاهر و باطن نيكو سازد و از خداوند متعال براي رهايي از دست اين صفت پست كمك جويد. خداوند متعال نيز وقتي او را در مسير مجاهدت ديد ، ياري مي رساند .

امام علي(ع) كه امامي است كه هم از جهات علمي و نظري نگاه كارشناسانه و تيپ هاي اجتماعي و انواع شخصيت هاي اجتماعي دارد، و هم در عمل سالهاي سال گرفتار جريان شوم نفاق در زندگي فردي و اجتماعي خود بوده است، او با تمام وجود تار و پود نفاق و منافقان را درك كرده و به هويت اصلي آنان پي برده است. دانش و تجربه آن حضرت در اين زمينه كلام فصل و سخن نهايي است ،به نشانه هاي نفاق كه از زبان آن حضرت جاري گرديده است  اشاره مي گردد. 

«شما را از منافقان برحذر مي دارم، زيرا كه آنان مردماني گمراه و گمراه كننده اند. خود لغزيده اند و ديگران را مي لغزانند، به رنگ هاي گوناگون و حالات مختلف در مي آيند، با هر وسيله و از هر طريقي قصد (فريب و گمراهي) شما را دارند و در هر كمينگاهي به كمين شما مي نشينند.

دل هايشان بيمار است و ظاهرشان آراسته و تميز، مخفيانه عمل مي كنند و چون خزنده اي زهرناك آهسته مي خزند و بي خبر زهر خود را مي ريزند، شرح و بيانشان دارو و گفتارشان شفاست، اما كردارشان درد بي درمان است، به رفاه و آسايش مردم حسادت مي ورزند و به آتش بلا و گرفتاري دامن مي زنند و توصيه مي كنند، در هر راهي به خاك هلاكت افكنده اي، و براي نفوذ در هر دلي وسيله اي و براي هر غم و اندوهي اشك هاي(دروغين) دارند. مدح و ستايش به هم قرض مي دهند و از يكديگر انتظار پاداش دارند اگر چيزي بخواهند پافشاري مي كنند و اگر سرزنش كنند پرده دري مي نمايند. و اگر حكم كنند زياده روي مي ورزند، در مقابل هر حقي باطلي در چنته دارند و در برابر هر راستي كژي و براي هر زنده اي قاتلي و براي هر دري كليدي و براي هر شبي چراغي (آماده دارند).

چشم نداشتن و بي نيازي راه دستآويز طمع قرار مي دهند تا از اين راه بازار خود را داغ كنند و كالاهايشان را رونق بخشند، مي گويند و ايجاد شبهه مي كنند، وصف مي كنند و حقيقت را وارونه جلوه مي دهند.

راه (ورود به مسير باطل) را آسان كنند و تنگه (آن را) كج و دشوار مي سازند(تا افراد به راحتي قدم به راه باطل گذارند و در پيچ و خمهاي آن سرگردان شوند و بيرون شدن از آن برايشان ناممكن يا دشوار شود).

اينان دار و دسته شيطانند و زبانه هاي انبوه آتش.

«آنان حزب شيطانند و بدانيد كه حزب شيطان همان زيانكارانند.»

منبع:تبيان و حوزه نت