شانا _ گروه مقاله: در اين گزارش سعي شده تا با مروري به بخشهاي مختلف انرژي در عربستان سعودي، وضعيت كنوني و چشم انداز آينده اين كشور در بخش نفت و گاز مورد بررسي قرار گيرد. 

عربستان سعودي با ۲٫۱۴۹ ميليون كيلومتر مساحت بزرگترين كشور غرب آسيا و دومين كشور بزرگ عرب‌نشين(از نظر مساحت) پس از الجزاير است. اين كشور حدود ۲۷ ميليون جمعيت ( جولاي ٢٠١٣)دارد كه فقط ۱۶ ميليون آن‌ها شهروند اين كشور و بقيه از اتباع خارجي هستند.

عربستان سعودي از شمال با اردن، عراق و كويت، از جنوب شرقي با جمهوري دموكراتيك يمن و از شمال شرقي با قطر و امارات متحد عربي هم مرز است. اين كشور مرزي طولاني با درياي سرخ و مرز كوتاه تري با خليج فارس دارد و در جنوب غربي ايران واقع شده است. بخش وسيعي از اين كشور را بيابان هاي غيرزراعي تشكيل مي دهد.

شبه جزيره عربستان در قرن ۱۶ ميلادي، بخشي از امپراتوري عثماني تركيه بود. پس از جنگ جهاني اول، امپراطوري عثماني فروپاشيد و به دنبال آن ابن سعود موفق شد مناطق اشغالي را به تدريج بازپس بگيرد. در سال ۱۹۵۳ اولين هيئت دولت سعودي ايجاد و به اين ترتيب نظام دولتي در خاندان ابن سعود پايه گذاري شد.

تحولات اساسي كه از آغاز دهه ۱۹۷۰ به ويژه در زمينه نفت و روابط كشورهاي توليدكننده و صادركننده نفت خليج فارس از يك سو و كشورهاي صنعتي و شركت هاي نفتي از سوي ديگر به وقوع پيوست، مهم ترين عاملي بود كه سبب شد كشوري مانند عربستان سعودي كه كمتر فعاليتي، فراتر از محدود جغرافيايي خود داشت، اهميت و نفوذ ويژه اي در دنياي عرب و منطقه خليج فارس بيابد.

توليد ناخالص داخلي عربستان در سال ٢٠١٢ با رشد ٦,٨ درصدي، بالغ بر ٧٢٧.٣ ميليارد دلار گزارش شده است. در اين سال، بخش كشاورزي ١.٩ درصد، بخش صنعت ٦٤.٨ درصد و بخش خدمات ٣٣.٣ درصد از سهم توليد ناخالص داخلي اين كشور را به خود اختصاص داده است.

حجم كل صادرات عربستان در سال ٢٠١٢، چيزي بالغ بر ٣٩٥ ميليارد دلار و واردات اين كشور حدود ١٣٦,٨ ميليارد دلار اعلام شده است.

درآمدهاي بودجه عربستان در سال ٢٠١٢، بالغ بر ٣٢٦,٥ ميليارد دلار و مصارف بودجه اي آن ٢٣٤.٨ ميليارد دلار اعلام شده و بدهي خارجي اين كشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢، حدود ١٣٤ ميليارد دلار گزارش شده است.

عربستان سعودي اولين ذخاير تجاري نفت خود را با همكاري شركت استاندارد اويل كاليفرنيا در چاه شماره ٧ دمام و درسال١٩٣٨ كشف كرد.

عربستان با دارا بودن تقريبا يك پنجم از ذخاير اثبات شده نفت جهان، در سرجمع مايعات نفتي بزرگترين توليد كننده و صادر كننده نفت در جهان است. اين كشور در سال ٢٠١٢، پس از روسيه، رتبه دومين توليد كننده بزرگ نفت در جهان را به خود اختصاص داد.

اقتصاد عربستان به شدت وابسته به نفت است. برابر بولتن سالانه آماري سال ٢٠١٢ منتشره از سوي اوپك، صادرات نفت بيش از ٩٠ درصد از مجموع كل صادرات عربستان در سال ٢٠١١ را به خود اختصاص داده است.

نفت

برابر آمار منتشره از سوي مجله بين المللي نفت و گاز ( OGJ ��" oil and gas journal )، تا اول ماه ژانويه سال ٢٠١٣، ذخاير اثبات شده نفت عربستان سعودي بالغ بر ٢٦٥ ميليارد بشكه ( به علاوه ٢,٥ ميليارد بشكه نفت در منطقه مشترك بين عربستان و كويت) گزارش شده است كه كمي كمتر از يك پنجم ذخاير اثبات شده نفت جهان است.

عربستان سعودي داراي حدود ١٠٠ ميدان عمده نفت و گاز است، اما بيش از نيمي از ذخاير نفت عربستان تنها در هشت ميدان از ميدان هاي نفتي اين كشور قرار گرفته است.در اين بين، ميدان عظيم نفتي الغوار در عربستان، با باقي مانده ذخاير حدود ٧٠ ميليارد بشكه اي، بزرگترين ميدان نفتي جهان است.

مصرف

عربستان سعودي بزرگترين مصرف كننده نفت در خاورميانه است و بخش هاي حمل ونقل و توليد برق بيشترين سهم را در اين بخش به خود اختصاص داده اند. رشد اقتصادي عربستان به قيمتهاي بالاي نفت گره خورده و اين كشور همواره با مشكل يارانه هاي بزرگ سوخت روبرو بوده است.

مصرف داخلي نفت عربستان در سال ٢٠١٢ به حدود ٣ ميليون بشكه در روز رسيد كه نشان دهنده افزايش تقريبي دو برابري آن از سال ٢٠٠٠ است. رشد شتابان صنعتي و قيمتهاي يارانه اي سوخت را مي توان از دلايل اصلي افزايش شتابان مصرف سوخت در عربستان دانست. افزايش استفاده مستقيم از نفت خام براي توليد برق كه در ماه هاي تابستان به يك ميليون بشكه در روز مي رسد و استفاده از مايعات گاز طبيعي (NGL ) براي توليدات پتروشيمي از ديگر عوامل موثر در افزايش مصرف داخلي نفت در اين سالها است.

خالد الفالح، مديرعامل شركت آرامكو عربستان، هشدار داده است در صورتي كه بهبودي در بهره وري انرژي به وجود نيايد، تا سال ٢٠٣٠ تقاضاي داخلي سوخت در عربستان به سرعت به بيش از ٨ ميليون بشكه ( معادل نفت ) در روز افزايش خواهد يافت.

همچنين وي هشدار داده است در صورتي كه روند افزايش مصرف انرژي در اين كشور بدون هيچ تغييري ادامه يابد، اين امر مي تواند منجر به از دست دادن و كاهش ٣ ميليون بشكه اي در صادرات نفت اين كشور تا پايان سال ٢٠٢٠ شود.

شركت آرامكو سرمايه گذاري در طرح هاي استخراج نفت از منابع جديد لايه هاي صخره اي را كه هزينه بسيار سنگيني دارد ، آغاز كرده است اما الگوي مصرف نفت خام در اين كشور نيز در دراز مدت بسيار پرهزينه خواهد بود و شركت آرامكو در سال ٢٠١٢ با هدف جلوگيري از مصرف بي‌رويه انرژي چندين بار درخصوص احتمال افزايش بهاي سوخت هشدار داده بود.

چالش مصرف داخلي نفت در عربستان واقعي است و بايد فكري به حال آن شود.اين كشور با آن كه (بيش از ٢٧ ميليون نفر) جمعيت دارد از برزيل با جمعيت (حدود ١٨٠ ميليون نفري) بسيار بيشتر نفت مصرف مي كند.

توليد

به گزارش مركز مطالعات انرژي آمريكا، عربستان در طول سال ٢٠١٢ به طور متوسط، روزانه ١١,٦ ميليون بشكه مايعات نفتي شامل ٩.٨ ميليون بشكه نفت خام و ١.٨ ميليون بشكه مايعات گازي شامل NGL و ديگر مايعات، توليد كرده است.

عربستان سعودي مدعي است كه داراي بزرگترين ظرفيت توليد نفت خام در جهان است. ظرفيت توليد نفت خام اين كشور در سال ٢٠١٢، كمي كمتر از ١٢ ميليون بشكه در روز تخمين زده شده است (ديگر مايعات نفتي كه شامل سهميه بندي اوپك نيست در ظرفيت كامل توليد مي شود ).

موسسه پلاتس اويل گرام ( Platts Oilgram,٢٠٠٦ )، نرخ كاهش طبيعي توليد براي ميادين موجود عربستان را بين ٦ تا ٨ درصد در سال تخمين زده است. به اين معني كه اين كشور فقط براي ثابت ماندن ظرفيت توليد فعلي و جبران افت طبيعي توليد از ميادين، مي بايست سالانه حدود ٧٠٠ هزار بشكه در روز ظرفيت اضافي ايجاد كند. اين در حالي است كه وزارت نفت و منابع معدني عربستان معتقد است كه نرخ كاهش در ميادين اين كشور تنها ٢ تا ٣ درصد در سال است.

شركت آرامكو اعلام كرده است كه اين شركت براي جبران كاهش طبيعي توليد از ميادين قديمي، حفاري هاي جديدي را در ميادين موجود انجام خواهد داد. پادشاهي عربستان در اين راستا، بودجه ٢٠ تا ٣٠ ميليارد دلاري را براي پنج سال آينده و جهت جبران نرخ كاهش طبيعي توليد از ميادين و حفظ سطح ظرفيت در سطوح فعلي تخصيص داده است.

توان توليد پايدار ١٠ ميليون بشكه نفت در روز

از نظر IEA عربستان با افزايش ظرفيت ١,٢ ميليون بشكه در روز از ميدان خريص ظرفيت توليد پايدار نفت خام خود را در سال ٢٠١٠ به كمي بيش از ١٢ ميليون بشكه در روز رسانيده است. اين در حالي است كه هفته نامه Business Week در ژوئيه ٢٠٠٨ خاطر نشان كرده بود عربستان اگر هم بتواند تا سال ٢٠١٠ ظرفيت توليد خود را به ١٢,٥ ميليون بشكه در روز برساند، تنها براي مدت كوتاهي و آن هم در مواقع اضطراري خواهد توانست آنرا عملياتي كند و در اين سال بتواند توليد پايدار خود را حد اكثر به ١٠ ميليون و ٤٠٠ هزار بشكه در روز برسانند.

برابر گزارش مركز مطالعات انرژي آمريكا، عربستان در طول سال ٢٠١٢ به طور متوسط، روزانه ٩,٨ ميليون بشكه نفت خام توليد كرده است. كه با پيش بيني هفته نامه Business Week تقريبا مطابقت مي كند.

اين موضوع نشان مي دهد همانطور كه كارشناسان انرژي پيش بيني كرده اند، اگر چه عربستانيها از طريق پروژه هاي بالادستي خود ممكن است به ظرفيت توليدي بيشتري دست پيدا كرده باشند اما با لحاظ كردن افت طبيعي سالانه از مخازن توليدي، تنها مي توانند روي توليد پايدار حدود ١٠ ميليون بشكه در روز حساب باز كنند. موضوعي كه نمودار ذيل بهتر مي تواند آن را نشان دهد! و اين كشور احتمالا تا سالهاي آينده قادر به توليد پايدار بيش از اين نخواهد بود.

در واقع آنچه عربستان را به توسعه و افزايش بيشتر ظرفيت توليد وادار مي كند ميزان افت طبيعي مخازن توليدي اين كشور است كه بر اساس گزارش Platts Oilgram ساليانه بين ٦ تا ٨ درصد براورد مي شود. اين به اين معني است كه عربستان تنها براي جبران اين ميزان افت توليد خود مجبور است سالانه بيش از ٧٠٠ هزار بشكه در روز ظرفيت سازي نمايد.

ظرفيت توليد ميادين عمده نفت در عربستان سعودي

منطقه بي طرف عربستان-كويت

منطقه بي طرف بين عربستان و كويت، با مساحتي حدود ٣٥٠٠ كيلومتر مربع شامل حدود ٥ ميليارد بشكه نفت خام اثبات شده است كه به طور مساوي بين اين دو كشور مشترك است. روزانه حدود ٦٠٠ هزار بشكه نفت خام از اين منطقه توليد مي شود، اگر چه در نيمه دوم سال ٢٠١٢ مقداري از اين ميزان توليد كاسته شده است.

در داخل منطقه بي طرف، شركت نفت عربستان ژاپن ( AOC- Japan's Arabian Oil Co )، به طور سنتي، بهره برداري از دو ميدان دريايي خفجي و هوت با توليد ٣٠٠ هزار بشكه در روز را بر عهده داشت، اما در فوريه سال ٢٠٠٠، شركت AOCامتياز انحصاري خود را از دست داد و آرامكو بهره برداري از ميادين سابق AOC را بر عهده گرفت.

همچنين، شركت شورون، بهره برداري از سه ميدان خشكي ( وفرا، حوما و ام قودير جنوبي) در منطقه بي طرف مشترك عربستان و كويت را تحت يك مجوز ٦٠ ساله كه در ماه جولاي ٢٠٠٨ تمديد شد را در اختيار دارد. ذخاير اثبات شده اين ميادين تا پايان سال ٢٠١٢ بالغ بر ٢ ميليارد بشكه اعلام شده است و امكان توليد روزانه حدود ٢٦٠ هزار بشكه نفت از نوع سنگين عربي را فراهم مي كند.

در نهايت، عربستان سعودي و بحرين در ميدان مشترك دريايي ابو صفاح، حدود ٣٠٠ هزار بشكه در روز نفت توليد مي كنند.

پالايشگاه

به گزارش مجله بين المللي نفت و گاز (the Oil and Gas Journal)، عربستان سعودي داراي هفت پالايشگاه داخلي با توان عملياتي تركيبي با ظرفيت حدود ٢,١ ميليون بشكه در روز (سهم شركت آرامكو حدود ١.١ ميليون بشكه در روز است) است.

علاوه بر اين،عربستان سعودي داراي حدود ٢ ميليون بشكه در روز ظرفيت پالايش در خارج از اين كشور از طريق مشاركت و سرمايه گذاري سهام در تاسيسات در ايالات متحده آمريكا، چين، كره جنوبي، ژاپن و فيليپين است.

عربستان سعودي همچنين به ادغام پروژه هاي پالايشگاهي خود با مجتمع هاي بزرگ پتروشيمي در آنچه به عنوان شهرهاي پتروشيمي ايجاد شده ادامه مي دهد.

پالايشگاه هاي داخلي برنامه ريزي شده و يا در حال توسعه عبارتند از:

· در يك سرمايه گذاري مشترك، شركت پالايش و پتروشيمي آرامكو-توتال (ساتورپ) (SATORP - Saudi Aramco Total Refining and Petrochemical Company ) در جبيل در حال ساخت يك واحد پالايشگاهي با ظرفيت ٤٠٠ هزار بشكه در روز است، كه انتظار مي رود تا پايان سال ٢٠١٣ به طور كامل عملياتي شود. اين پالايشگاه صادراتي، وظيفه پالايش نفت خام سنگين عربي و به حد اكثر رساندن توليد ديزل و سوخت جت را بر عهده خواهد داشت.

· پالايشگاه شهر ينبع به وسيله شركت پالايش نفت سر مايه گذاري مشترك سعودي آرامكو و سينوپك چين (Yanbu Aramco Sinopec Refining Company - Yasref) با ظرفيت توليد روزانه ٤٠٠ هزار بشكه نفت خام سنگين عربي تا پايان سال ٢٠١٤ به بهره برداري مي رسد.

· شركت آرامكو در برنامه هاي توسعه اي خود يك پالايشگاه ديگر با نام جازان (Jazan) در جنوب غربي عربستان، با ظرفيت توليد ٤٠٠ هزار بشكه در روز نفت خام را نيز در دست دارد كه قرار است در سال ٢٠١٦ به بهره برداري برسد و قادر به فراورش اكثر گريدهاي نفت خام عربي خواهد بود.

· شركت آرامكو سعودي در حال مطالعه طرح توسعه اي مجتمع پترو پالايشگاه ربيق به وسيله سرمايه گذاري مشترك است كه در حال حاضر داراي ظرفيت پالايشي ٤٠٠ هزار بشكه در روز است.

صادرات نفت

به گزارش خبرگزاري رويترز، تازه ترين آمارهاي موسسه ابتكار داده هاي نفتي (جودي) نشان مي دهد توليد نفت خام عربستان سعودي در ماه اوت ٢٠١٣ با افزايش روزانه ١٥٦ هزار بشكه نسبت به ماه ژوئيه گذشته به ١٠ ميليون و ١٩٠ هزار بشكه رسيده است.

بر اساس اين گزارش، صادرات نفت عربستان سعودي نيز در ماه اوت با افزايش روزانه ٣٢٥ هزار بشكه نسبت به ماه ژوئيه به هفت ميليون و ٧٩٥ هزار بشكه در روز رسيده است.

عربستان سعودي در سال ٢٠١٢ حدود ٧,٥ ميليون بشكه در روز نفت خام صادر كرده است. حدود ٥٤ درصد از صادرات نفت خام و همچنين اكثريت صادرات محصولات نفتي پالايش شده و مايعات گاز طبيعي ( NGL) عربستان به كشورهاي شرق آسيا بوده و اين كشور پس از كانادا دومين صادر كننده بزرگ نفت به ايالات متحده است.

عربستان سعودي در ١٠ ماه نخست سال ٢٠١٢، به طور متوسط ١,٤ ميليون بشكه مايعات نفتي به ايالات متحده صادر كرد كه حدود ١٦ درصد از كل واردات نفت خام ايالات متحده را در اين دوره زماني شامل مي شود.

ديگر مشتريان عمده نفت عربستان در سال ٢٠١٢ عبارتند از؛ ژاپن ( ١,١ ميليون بشكه در روز)، چين (١.١ ميليون بشكه در روز)، كره جنوبي( ٨٠٠ هزار بشكه در روز) و هند ( ٧٠٠ هزار بشكه در روز).

بنادر مهم و اصلي

عربستان سعودي داراي سه پايانه اصلي صادرات نفت است:

· مجموعه رأس تنورة (The Ras Tanura complex)در خليج فارس با ظرفيت حدود ٦ ميليون بشكه در روز (اين ظرفيت شامل ٢,٥ ميليون بشكه در روز بندر راس تنورا مي شود) ، بزرگترين مركز بارگذاري دريايي نفت در جهان است. عربستان سعودي در حال حاضر ٧٥ درصد صادرات نفتي خود را از طريق ترمينال راس تنورا در خليج فارس انجام مي دهد كه بايد از تنگه هرمز عبور كند.

· مركز رأس الجعيمة ( The Ras al-Ju'aymah facility) در خليج فارس با ظرفيت ٣ تا ٣,٦ ميليون بشكه در روز.

· ترمينال ينبع( The Yanbu terminal)در درياي سرخ كه اغلب از آن براي حجم باقي مانده از صادرات نفت عربستان استفاده شده است. اين ترمينال داراي ظرفيت بارگيري حدود ٤,٥ ميليون بشكه در روز نفت خام و حدود ٢ ميليون بشكه در روز NGLو ديگ فراورده ها است.

علاوه بر اين، عربستان سعودي داراي مجموعه اي از ساير پايانه هاي كوچكتر در سراسر كشور است.

خطوط لوله نفتي عمده و بزرگ داخلي

شركت آرامكو سعودي مسئوليت اداره و بهره برداري از بيش از ٩٠٠٠ مايل ( حدود ١٤٤٠٠ كيلومتر ) خطوط لوله سراسري نفت در عربستان سعودي را بر عهده دارد كه از جمله اين خطوط مي توان به دو خط لوله طولاني و بزرگ ذيل اشاره كرد:

خط لوله شرق ��"غرب ( پترولاين - Petroline)، با طول ٧٤٥ مايل بزرگ ترين خط لوله عربستان است كه در سال ۱۹۸۴ اداره آن از شركت موبيل گرفته و به شركت آرامكو واگذار شد. اين خط لوله، نفت خام سبك و بسيار سبك را از مجموعه بقيق به پالايشگاه هاي استان هاي غربي و پايانه صادراتي درياي سرخ انتقال مي دهد تا از آنجا به بازارهاي اروپا صادر شود.

سيستم خط لوله پترولاين از دو خط لوله با ظرفيت اسمي مجموع ٤,٨ ميليون بشكه در روز تشكيل شده است:

خط لوله ٥٦ اينچ، با ظرفيت اسمي ٣ ميليون بشكه در روز كه توان عملياتي فعلي آن ٢ ميليون بشكه در روز است.

خط لوله ٤٨ اينچ، در سالهاي اخير به عنوان يك خط لوله گاز طبيعي مورد استفاده قرار مي گرفت، اما عربستان سعودي آن را به يك خط لوله نفتي تغيير كاربري داده است. اين خط لوله قرار است سوئيچ يدكي عربستان براي دور زدن تنگه هرمز باشد و در موقع لزوم ظرفيت انتقال نفت عربستان از طريق خطوط لوله به درياي سرخ را از يك ميليون تا ٢,٨ ميليون بشكه در روز افزايش دهد، و البته فقط در صورتي قابل دسترسي است كه اين سيستم قادر باشد ظرفيت اسمي كامل خود را به كار گيرد.

خط لوله بقيق_ينبع (Abqaiq ��" Yanbu)،در كنار و به موازات خط لوله شرق ��" غرب، با ظرفيت ۲۹۰ هزار بشكه در روز قرار دارد كه مايعات گازي ( NGL) را براي استفاده در صنايع پتروشيمي به « ينبع » انتقال دهد.

ديگر خطوط لوله داخلي، همچنين در سال ١٩٨٠ يك خط لوله چند منظوره با طول ٢٣٦ مايل( حدود ٣٧٨ كيلومتر)، بين ظهران در شرق استان و رياض و يك خط لوله چند منظوره كوچكتر به طول ٢٢٠ مايل (حدود ٣٥٠ كيلومتر) بين رياض و قسيم ساخته شده است.

خطوط لوله بين المللي

خط لوله ترانس عربي (Tapline- Trans-Arabian Pipeline)، اين خط لوله به طول ١٢١٤ كيلومتر و قطر ٣٠ اينچ در سال ١٩٤٧ احداث وباظرفيت اوليه ٣٠٠ هزار بشكه در روز شروع به كار نمود كه بعدها ظرفيت آن به ٥٠٠ هزار بشكه در روز افزايش پيدا كرد. اين خط لوله بندر آل جعيمه واقع در خليج فارس و شرق عربستان را پس از گذشتن از اردن و سوريه به لبنان متصل مي كند.

در سال ١٩٩٠ به خاطر همكاري و حمايت اردن از عراق در جنگ اول خليج فارس، عربستان كلا نفت صادراتي خود از اين خطوط را قطع كرد و در حال حاضر نيز اين خطوط لوله بلا استفاده است.البته علي رغم قديمي بودن سيستم انتقال نفت آن، همچنان به عنوان يك مسير صادراتي بالقوه نفت خام به اروپا و آمريكا مطرح است.

خط لوله بين عراق و عربستان IPSA ( Iraq Pipeline through Saudi Arabia)، به قطر ٤٨ اينچ و ظرفيت ١,٦٥ ميليون بشكه در روز در سال ١٩٨٩ به طور كامل توسط عراق سرمايه گذاري شد. اين خط لوله نفتي براي انتقال نفت خام جنوب عراق به عربستان و از آنجا به موازات خط لوله پترولاين به بندر Muajjizدر جنوب بندر ينبع واقع در درياي سرخ جهت صادرات نفت خام عراق احداث شد.

خط لوله IPSAدر اوت ١٩٩٠ و به دنبال حمله عراق به كويت بسته شد و پس از آن، در ژوئن سال ٢٠٠١، عربستان مالكيت آن را مصادره كرد.

از لحاظ تئوريك، خط لوله IPSAمي تواند براي انتقال نفت عربستان سعودي به درياي سرخ مورد استفاده قرار گيرد. اگر چه مسئولين عربستاني گزارش داده اند كه در حال حاضر از اين خط لوله به عنوان بخشي از خط سراسري انتقال گاز خود استفاده مي كنند.

خط لوله بين عربستان و بحرين، تنها خط لوله نفت خام بين المللي فعال و در حال كار عربستان، متشكل از چهار خط لوله قديمي با طول عمر ٦٠ سال است كه نفت خام سبك ميادين ابو صفاح و دمام را با ظرفيت ٢٠٧ تا ٢٥٠ هزار بشكه در روز از طريق زير دريا به بحرين منتقل مي كند. اين خط لوله قديمي انتظار مي رود كه پس از ساخت خط لوله جديد در حال اجراي عربستان، بين بقيق و پالايشگاه بحرين در ستره، از خط خارج شود.

گاز طبيعي

عربستان سعودي داراي پنجمين ذخاير گاز طبيعي بزرگ جهان است، اما توليد در اين بخش محدود مانده است.

با توجه به براوردهاي سازمان مطالعات انرژي آمريكا، مجموع ذخاير گاز طبيعي عربستان (با در نظر گرفتن ذخاير گازي منطقه بي طرف) تا پايان سال ٢٠١٢ بالغ بر ٢٨٨ تريليون فوت مكعب(حدود ٨,١٥٦ تريليون متر مكعب)، گزارش شده است و بر اين اساس عربستان داراي رتبه پنجم در بين دارندگان بزرگترين ذخاير گاز طبيعي جهان بعد از ايران، روسيه، قطر و ايالات متحده است.

حدود ٥٧ درصد از ذخاير اثبات شده گاز طبيعي عربستان سعودي تشكيل شده از گاز هاي همراه ميدان خشكي عظيم قوار و ميدان هاي دريايي صفانيه و زولف. ميدان نفتي قوار به تنهايي حدود يك سوم از ذخاير گاز اثبات شده گاز طبيعي عربستان را در خود جاي داده است.

بيشتر ذخاير گازي عربستان گاز همراه است. ذخاير مستقل گازي عربستان به طور عمده در ميدان‌هاي خوف در مجاورت حوزه قوار و الدوره در منطقه بي‌طرف ميان عربستان و كويت (مشترك با ايران) قرار دارد.

توليد و مصرف گاز طبيعي

عربستان سعودي هيچ گونه واردات و صادرات گاز طبيعي ندارد و تنها آن مقدار گازي كه توليد مي شود جهت مصارف داخلي مورد استفاده قرار مي گيرد.

افزايش توليد گازطبيعي و توسعه طرح‌هاي برداشت بيشتر گاز در اولويت‌هاي برنامه‌هاي توسعه صنعت نفت و گاز عربستان است. تامين خوراك صنعت روبه‌رشد پتروشيمي، خوراك نيروگاه‌هاي برق و جانشين كردن مصرف گاز با نفت از هدف هاي بزرگ و مهم توسعه صنعت گاز اين كشور است. توسعه صنعت گاز و جانشيني آن با نفت، علاوه بر توسعه صنايع داخلي، صادرات نفت را مي‌تواند افزايش دهد و ميزان نفتي را كه هم اكنون در داخل مصرف مي‌شود، كاهش دهد.

برابر پيش بيني هاي شركت آرامكو عربستان، انتظار مي رود تقاضاي گاز طبيعي در عربستان سعودي تا سال ٢٠٣٠ به دوبرابر سطح ٣,٥ تريليون فوت مكعبي ( حدود ٢٧٢ ميليون متر مكعب در روز ) مورد مصرف در سال ٢٠١١ افزايش پيدا كند.

برابر تخمينهاي اوپك، حدود ١٣ تا ١٤ درصد از كل توليد گاز عربستان به موجب فرايندهاي طبيعي، شعله ور شدن ( flaring)و تزريق مجدد از دست مي رود.

توسعه بالادستي گاز به وسيله شركت آرامكو

شركت آرامكو عربستان، طي يك برنامه پنج ساله به دنبال توسعه توليد گاز طبيعي خود از ميادين دريايي خليج فارس است و در اين راستا سه ميدان گاز غير همراه كاران، عربيه و حسبه را مورد توجه قرار داده است:

ميدان فراساحل كاران، نخستين ميدان گاز غيرهمراه در حال توسعه در عربستان است كه در سال ٢٠١١ در مدار توليد قرار گرفت؛ گاز اين ميدان با خط لوله زيردريايي ١١٠ كيلومتري به كارخانه فراورش گاز خرسنيه در ساحل ترانزيت مي شود.

شركت سعودي آرامكو اعلام كرده است: با بهره برداري از دو واحد جديد در كارخانه خرسنيه، توليد گاز از ميدان كاران احتمال دارد به ١,٨ ميليارد فوت مكعب در روز ( حدود ٥١ ميليون متر مكعب در روز ) برسد.

ميدان گازي عربيه، با توليد ١,٢ ميليارد فوت مكعب گاز در روز ( حدود ٣٤ ميليون متر مكعب در روز )، انتظار مي رود ظرف ٥ سال آينده در مدار توليد قرار گيرد.

ميدان گازي حسبه، با توليد ١,٣ ميليارد فوت مكعب گاز در روز (حدود ٣٧ ميليون متر مكعب در روز )، پيش بيني مي شود طي ٥ سال آينده در مدار توليد قرار گيرد.

انتظار بر اين است كه گاز طبيعي ميادين عربيه و حصبه حاوي گاز طبيعي با گوگرد بالا باشد كه براي تصفيه و فراورش به كارخانه گاز خرسنيه ارسال خواهد شد. سطوح بالاي سولفور و موقعيت دريايي، هزينه هاي توسعه اي اين دو ميدان را نسبت به ديگر ميادين گازي عربستان گران قيمت تر كرده است.

در جريان انجام عمليات توسعه اي فوق در بخش هاي جديد بالا دستي، انتظار مي رود ظرفيت توليد و فراورش گاز طبيعي و مايعات گازي از ٩,٣ ميليارد فوت مكعب در روز ( ٢٦٣ ميليون متر مكعب در روز ) به ١٢,٥ ميليارد فوت مكعب در روز ( ٣٥٤ ميليون متر مكعب در روز )، در خرسنيه، حويه، جعيمه، ينبع و خورايس افزايش يابد.

عربستان سعودي همچنين در حال ساخت كارخانه گاز واسط با ظرفيت روزانه ٢,٥ ميليارد فوت مكعب، به عنوان يكي از بزرگترين كارخانه هاي ساخته شده از سوي شركت آرامكو عربستان است. تكميل كارخانه تصفيه گاز واسط در اواسط سال ٢٠١٤، توليد گاز عربستان را بيشتر خواهد كرد؛ اين كارخانه گاز ميدان هاي فراساحل عربيان و حصبه را فراورش مي كند.

ذخاير غير متعارف (شيل گس)

به گزارش رويترز، عربستان سعودي نيز تحت تاثير تحولات و افزايش توليد شيل گس (توليد گاز از سنگ هاي رسي) در آمريكا كه اين كشور را از بزرگ ترين واردكننده گاز جهان به يك صادركننده تازه گاز تبديل كرده، عمليات اكتشاف ذخاير نامتعارف گازي خود را آغاز كرده است.

خالد الافلاح، مدير عامل شركت سعودي آرامكو در كنگره جهاني انرژي اعلام كرده بود: آماده آغاز توليد شيل گس و ذخاير نامتعارف گاز ظرف چند سال آينده و تحويل گاز به مشتريان هستيم.

وي تصريح كرده بود: تنها دو سال پس از آغاز برنامه توسعه ذخاير نامتعارف گازي عربستان در منطقه شمالي اين كشور، اين شركت آماده عرضه گاز به يك نيروگاه يكهزار مگاواتي برق در عربستان كه خوراك تاسيسات توليد فسفات را تامين مي كند، است.

شركت سعودي آرامكو، بزرگ ترين صادركننده نفت جهان، چاه هاي ارزيابي و حفاري هاي فراساحلي براي گازهاي نامتعارف را در سه منطقه شمال غرب، جنوب قوار و ربع الخالي انجام داده است.

گاز توليدي براي تامين خوراك يك نيروگاه برق در جيزان كه به يك پالايشگاه ٤٠٠ هزار بشكه در روز متصل خواهد شد، استفاده مي شود.

فلاح همچنين گفته بود: شركت سعودي آرامكو اميدوار است كه اين پروژه را اواخر سال ٢٠١٦ يا اويل سال ٢٠١٧ تكميل كند.

با اين حال، منابع صنعتي مي گويند كه اين پروژه مي تواند ٦ تا ١٢ ماه به تعويق بيفتد زيرا كار و فعاليت روي زيرساخت هاي مرتبط ديرتر از برنامه زمانبندي شده انجام شده است.

با آغاز برداشت گاز از ذخاير نامتعارف، عربستان سعودي مي تواند پاسخگوي تقاضاي داخلي و نيروگاه هاي برق باشد و نفت بيشتري براي فروش به بازارهاي جهاني ذخيره كند.

علي النعيمي، وزير نفت عربستان ذخاير گازهاي نامتعارف عربستان را بيش از ٦٠٠ تريليون فوت مكعب برآورده كرده است كه اين مقدار دو برابر ذخاير متعارف اثبات شده اين كشور است.

بر پايه برآورد اداره اطلاعات انرژي آمريكا، عربستان در رتبه بندي ميان ٣٢ كشور دارنده ذخاير شيل گس، مقام پنجم را در اختيار دارد.

گزارش: پيمان جنوبي

منابع:

سازمان اطلاعات مركزي آمريكا

مركز مطالعات انرژي آمريكا؛ Last Updated: February ٢٦, ٢٠١٣

Arab Oil and Gas

بلومبرگ

International Energy Agency

Lloyd's List Intelligence - APEX database

Middle East Economic Survey

The Oil and Gas Journal

Saudi Aramco

U.S. Energy Information Administration

Business Week

شانا

پايگاه اطلاع رساني عسلويه

روزنامه الحيات چاپ عربستان

رويترز