به گزارش شانا ، رشد جمعيت ، آسايش طلبي، استفاده و دسترسي به مواد ، حركت و ارتباطات و تكنولوژيهايي كه پاسخگوي خواستهاي جمعيت رو به فزوني است، با خود تقاضاي روز افزون انرژي و انگيزه‌هاي تامين اين تقاضا را به همراه آورد.
توليد كنندگان انرژي به ناچار به دنبال منابع قابل دسترس‌تر و ارزانترند و مصرف كنندگان هم در پي قيمت ارزانتر و دستيابي سريعتر به انرژي هستند. اين امر به خودي خود ، نه كارآيي در مصرف انرژي را بالا مي‌برد و نه تراكم مواد مضر در محيط زيست را به حداقل مي رساند.
تنها پيشرفت مداوم تكنولوژي و افزايش كارآيي توليد است كه مي تواند مصرف انرژي را در ادامه افزايش توليد متعادل كرده و اثرات زيست محيطي آن را كاهش دهد.

در اين ميان قيمتهاي انرژي يارانه زيادي را در بر دارند كه خود موجب مصرف اضافي و اتلاف انرژي مي‌شود. اعطاي يارانه ، مانع پاكيزه سازي سوختهاي موجود و توسعه شقوق ديگر سوختهاي پاك مي شود، اما حذف يارانه ، مستلزم توانايي مالي و استانداردسازي تجهيزات و وسايل مصرف كننده انرژي است.
در هر دو مورد عرضه و تقاضا ، تمايل يا تمايل نداشتن مردم مي‌تواند مانع عمده‌اي در ايجاد تغييرات سريع باشد. قيمتگذاري، رقابت موثر و نوآوري صنعتي تا حدود زيادي بر اولويتهاي مردم اثر مي‌گذارند.
در ايران قيمت انرژي، غالبا حتي هزينه‌هاي توليد را نيز در بر نمي‌گيرد، چه رسد به هزينه‌هاي اضافي اجتماعي و زيست محيطي كه هزينه اثرات بروني ناميده مي‌شوند. قيمتهاي سوبسيددار انرژي در ايران يكي از موانع اصلي در بالا بردن بازدهي انرژي است.
از سوي ديگر، جايگزيني گاز با سوخت مايع از ديگر راهكارهايي است كه مي تواند به افزايش درآمدهاي ارزي و كاهش هزينه هاي دولت به تامين انرژي كشور كمك كند و ابزاري باشد براي سرعت بخشيدن به خروج اقتصاد ايران از ركود.
وزير نفت در اين مورد با بيان اين كه يكي از برنامه هاي دولت براي خروج از ركود اقتصادي، جايگزيني گاز با سوخت مايع در نيروگاههاي كشور است، گفت: در ٥ ماه اخير تحول عظيمي در توليد و تامين گاز كشور رخ داده و به همين نسبت از مصرف سوخت مايع كاسته شده است.
وزير نفت ايران با اشاره به مقايسه ٥ ماه نخست امسال با دوره مشابه درسال گذشته و كاهش مصرف سوخت مايع، اظهار كرد: تلاش وزارت نفت بر اين است كه بيش از گذشته اقدامهايي براي كاهش هرچه بيشتر سوخت مايع و جايگزيني آن با گاز انجام دهد.
وي با تاكيد بر اين كه هرچه سوخت مايع كمتري مصرف شود، صادرات نيز افزايش خواهد يافت، تصريح كرد: جايگزيني گاز با سوخت مايع همراه با پيش بيني برنامه هاي ميان مدت و بلندمدت وزارت نفت براي افزايش راندمان حرارتي نيروگاهها در آينده انجام خواهد شد.
با توجه به سخنان وزير نفت و نياز به توجه بيشتر به روند تغييرات در جايگزيني گاز با سوخت مايع آمارهاي رسمي وزارت نفت نشاندهنده حركتهاي رو به رشدي در اين بخش است كه البته با راه اندازي فازهاي باقيمانده پارس جنوبي موفقيتهاي بيشتري در بخش انرژي كشور كسب خواهد شد.
در ادامه اين گزارش، روند تغييرات در سهم انواع حاملهاي انرژي در سبد انرژي كشور طي سالهاي ١٣٨٠ تا پايان ١٣٩٠ مورد بررسي قرار گرفته است:


توليد انرژي اوليه
انرژي اوليه شامل انواع حاملهاي انرژي است كه بدون فرآورش و تبديل در كشور توليد مي شود. انرژي اوليه شامل نفت خام، گاز طبيعي غني، زغالسنگ، برق آبي، انرژيهاي تجديد پذير، هيزم و سوختهاي سنتي است.
مجموع توليد انرژي اوليه در ايران در طي سالهاي ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ از ٢١٦٦,٥٤ ميليون بشكه معادل نفت خام به ٣٠٧٥.٦ ميليون بشكه افزايش پيدا كرده است.
توليد انرژي اوليه طي اين دوره در بخش نفت خام با رشد ٥,٣ درصدي از ١٣٥٢.٦٩ ميليون بشكه به ١٤٢٤.٨٣ ميليون بشكه و توليد گاز غني با رشد ١٠٢.٤ درصدي از ٨٠٣.٤٣ ميليون بشكه معادل نفت خام به ١٦٢٦.٣٣ ميليون بشكه افزايش يافته است.
بر اساس ترازنامه هيدرو كروبوري، در سال ١٣٩٠ بيشترين سهم در توليد انرژي اوليه مربوط به توليد گاز غني بوده است.
در طي سالهاي ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ سهم گاز در تامين انرژي اوليه در ايران، با افزايش توليد گاز از فازهاي مختلف ميدان پارس جنوبي و ساير ميادين گازي از ٣٧,٠٨ درصد به ٥٢.٨١ درصد افزايش يافته است. در طرف مقابل در طي اين دوره سهم نفت خام در توليد انرژي اوليه از ٦٢.٤٤ درصد به ٤٦.٣٣ درصد كاهش نشان مي دهد.
در اين مدت، توليد انرژي اوليه در بخش زغالسنگ از ٤,٨ ميليون بشكه معادل نفت خام به ٤.٥ ميليون بشكه كاهش و در بخشهاي برقي، آبي، بادي، خورشيدي و زيست توده از ٢.٩٩ ميليون بشكه معادل نفت خام به ٧.٤ ميليون بشكه، در بخش انرژي نو ( خورشيدي حرارتي) از ٠.٠٠٥ ميليون بشكه معادل نفت خام به ٠.١٨٧ ميليون بشكه و در بخش سوختهاي سنتي از ٢.٦٣ ميليون بشكه معادل نفت خام به ١٢.٣ ميليون بشكه افزايش نشان مي دهد.
با توجه به سهم ناچيز ( ٠,٧٩ درصد) ساير حاملهاي انرژي اوليه در سال ١٣٩٠، توليد انرژي اوليه كشور همچنان به منابع نفت و گاز وابسته است كه حدود ٩٩.٢١ درصد از كل را تشكيل مي دهد.

عرضه انرژي اوليه
عرضه انرژي اوليه شامل ميزان حاملهاي انرژي توليدي و وارداتي، پس از كسر صادرات، تزريق، سوخت عرضه شده به كشتيهاي بين المللي، گازها و ساير حاملهاي قابل جمع آوري، با در نظر گرفتن ذخيره و يا برداشت از ذخيره به عنوان انرژي اوليه است كه جهت مصارف داخلي عرضه مي شود.
عرضه انرژي اوليه در داخل در سال ١٣٨٠ بالغ بر ١٠٤٨,٤٣ ميليون بشكه معادل نفت خام بوده كه با رشد ٨٣ درصدي در سال ١٣٩٠ به ١٧٩٢.٦٧ ميليون بشكه افزايش پيدا كرده است.
تركيب حاملهاي انرژي در عرضه انرژي اوليه براي مصرف داخلي در سال ١٣٩٠ شامل ٢٩,٧ درصد نفت خام، ٦٨.٨ درصد گاز غني و حدود ١.٥ درصد زغالسنگ، سوختهاي سنتي و انرژيهاي تجديد پذير بوده است.
اين در حالي است كه تركيب حاملهاي انرژي اوليه براي مصارف داخلي در سال ١٣٨٠ شامل ٤٥,١ درصد نفت خام، حدود ٥٣.٩ درصد گاز غني و يك درصد زغالسنگ، سوختهاي سنتي و انرژيهاي تجديد پذير بوده است.
مقايسه تغييرات در تركيب حاملهاي انرژي در عرضه انرژي اوليه براي مصارف داخلي در سالهاي ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ نشان دهنده كاهش عرضه نفت خام در ازاي افزايش گاز غني در طي اين مدت است.

مصرف انرژي نهايي
حاملهاي انرژي توليد شده در سيستمهاي فرآورش و تبديل پس از كسر مصرف عملياتي و تلفات فرايندهاي توليد انرژي براي بخشهاي مصرف كننده نهايي، شامل بخش خانگي، تجاري، حمل و نقل، صنعت، كشاورزي، خدمات، پتروشيمي، مصارف غير انرژي زا و ساير موارد عرضه مي شوند.
حاملهاي انرژي مصرفي در بخش انرژي نهايي شامل فراورده هاي نفتي، گاز غني، گاز سبك، مايعات و ميعانات گازي، برق آبي، بادي و خورشيدي، اتمي و انرژيهاي نو و زغالسنگ و سوختهاي سنتي است.
مصرف انرژي نهايي در طي سالهاي ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ با رشد ٦٤ درصدي از ٧٤٩,١٦ ميليون بشكه معادل نفت خام به ١٢٢٧.٣ ميليون بشكه معادل نفت خام افزايش يافته است.

مصرف انرژي نهايي در بخش خانگي
مصرف انرژي نهايي در بخش خانگي با رشد ٦٥,٣ درصدي از ٢١٦.٦١ ميليون بشكه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٣٥٨.١ ميليون بشكه در سال ١٣٩٠ افزايش پيدا كرده است.
در سال ١٣٨٠ سهم بخش خانگي در كل مصرف انرژي نهايي ٢٨,٩ درصد بوده كه در سال ١٣٩٠ به ٢٩.١٨ درصد افزايش نشان مي دهد. ضمنا سهم گاز طبيعي در اين بخش در سال ١٣٨٠ بالغ بر ٥٧.٣ درصد بوده است كه در سال ١٣٩٠ به ٧٥.٨ درصد افزايش يافته و نشان دهنده رشد روز افزاون توسعه گاز رساني به مناطق مختلف كشور است.

مصرف انرژي نهايي در بخش تجاري، خدمات و عمومي
مصرف انرژي نهايي در بخش تجاري، خدمات و عمومي با افزايش ٢٥ درصدي از ٥٦ ميليون بشكه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٧٠,٠٨ ميليون بشكه در سال ١٣٩٠ بالغ شده است.
قابل ذكر اين كه سهم گاز طبيعي در اين بخش در طي سالهاي مورد بررسي از ٣٣,١ درصد به ٥٦.٦درصد افزايش نشان مي دهد.

مصرف انرژي نهايي در بخش حمل و نقل
مصرف انرژي در در بخش حمل و نقل ( شامل مصرف برق حمل و نقل در مترو، اتوبوسهاي برقي و...) با رشد ٥٣,٤ درصدي از ١٩١.٨ ميليون بشكه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٢٩٤.٣١ ميليون بشكه افزايش پيدا كرده است.
سهم بنزين موتور در سال ١٣٨٠ بالغ بر ٤٧,٤ درصد مصرف نهايي در اين بخش بوده كه به دليل جايگزيني اين فراورده با سوخت گاز مايع و گاز طبيعي و از طرفي اعمال سهميه بندي به حدود ٤٠.٦ درصد در سال ١٣٩٠ كاهش يافته است. سهم نفت گاز نيز به دليل كنترل در بخش توزيع و جايگزيني اين فراورده با گاز، در طي اين دوره از ٤٥.٥ درصد به ٤٢.١ درصد كاهش نشان مي دهد.
در مجموع، در بخش حمل و نقل سهم گاز طبيعي به عنوان سوخت جايگزين از ٠,٠١ درصد در سال ١٣٨٠ به ١٣.٠٧ درصد در سال ١٣٩٠ افزايش نشان مي دهد.

مصرف انرژي نهايي در بخش صنعت
در سال ١٣٩٠در بخش صنعت با سهم ٢٥,٦٧ درصدي از كل مصرف انرژي نهايي كشور بالغ بر ٣١٥.٠٣ ميليون بشكه معادل نفت خام انرژي مصرف شده است. اين مقدار نسبت به سال ١٣٨٠ داراي افزايش ١٤٥.٤٥ ميليون بشكه اي و رشد ٨٦ درصدي است.
با توسعه شبكه گازرساني، سهم گاز طبيعي در كل مصرف نهايي انرژي اين بخش از ٥٣,٦ درصد در سال ١٣٨٠ به ٧٥.٤ درصد در سال ١٣٩٠ افزايش پيدا كرده است.

مصرف انرژي نهايي در بخش كشاورزي
مصرف انرژي نهايي در بخش كشاورزي(بدون مصرف گاز طبيعي) كه عمدتا در سالهاي گذشته شامل نفت، گاز و برق بوده، با رشد ٥٠,٥ درصدي از ٣٠.٣٥ ميليون بشكه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٤٥.٦٨ ميليون بشكه در سال ١٣٩٠ افزايش پيدا كرده است.
سهم برق در سال ١٣٨٠ در اين بخش ٢١,٤ درصد بود كه با برقي شدن پمپهاي آب كشاورزي سهم برق به حدود ٣٨.٦ درصد در سال ١٣٩٠ افزايش يافته است. در نقطه مقابل، سهم مصرف نفت گاز در اين بخش كه در سال ١٣٨٠ به دليل گستردگي و پراكندگي فعاليتهاي كشاورزي در سطح كشور ٧٤.٥ درصد از مصرف انرژي نهايي بود در سال ١٣٩٠ به ٥١.٥ درصد كاهش نشان مي دهد.
همچنين، در سال ١٣٩٠ سهم گاز طبيعي از مصرف انرژي نهايي در بخش كشاورزي به دليل ايجاد مجتمعهاي بزرگ كشت و صنعت به ٨,٣ درصد افزايش پيدا كرده است. اين در حالي است كه سهم گاز طبيعي در مصرف انرژي نهايي در بخش كشاورزي در سال ١٣٨٠ صفر گزارش شده است.

مصرف انرژي نهايي بخش پتروشيمي
در بخش پتروشيمي، از حاملهاي انرژي عمدتا به عنوان خوراك پتروشيمي ( گاز طبيعي، مايعات و ميعانات گازي، پلاتفرميت، گاز اتان و نفتا) بهره گيري مي شود كه در تراز نهايي، سالهاي اخير خوراك واحدهاي هيدروژن سازي در پالايشگاههاي نفت نيز در آن لحاظ شده است.
سهم بخش پتروشيمي در كل مصرف انرژي نهايي در سال ١٣٨٠ بالغ بر ٩,٣ درصد بوده كه در سال ١٣٩٠ به ١٠.٢٩ درصد افزايش پيدا كرده است.
مقدار مصرف انرژي نهايي در اين بخش با رشد ٨٣ درصدي از ٦٩,١٣ ميليون بشكه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ١٢٦.٢٣ ميليون بشكه معادل نفت خام در سال ١٣٩٠ افزايش نشان مي دهد.

پيمان جنوبي

منابع:
ترازنامه هيدرو كربوري ١٣٩٠
دانشنامه رشد
شانا