وب سايت شخصي ولي اله ديني : خلاقيت و چند نكته مهم در مورد آن
جمعه، 23 آبان 1393 - 21:54 کد خبر:578
شايد تاكنون ده‌ها و صدها بار كلمه خلاقيت را شنيده باشيد، بدون اينكه در مورد چيستي آن فكر كرده باشيد. در اين مقاله مي‌خواهيم خلاقيت را به زبان بسيار ساده تعريف كنيم و ببينيم خلاقيت چيست و چه چيزهايي را شامل مي‌شود.
خلاقيت نيز مانند ساير اصطلاحات و مفاهيم علوم انساني، يك تعريف مشخص، دقيق و منحصر به فرد ندارد. هر يك از صاحب نظران جنبه خاصي از خلاقيت را مد نظر گرفته و براساس آن تعريف خود را ارائه نموده اند.
به طوري كه اگر اين تعاريف را ليست كنيم، به ده‌ها مورد مي‌رسد. مسلما براي درك كامل مفهوم خلاقيت بايد تمام اين تعاريف را مرور كرد. ولي همان طور كه گفتم، در اين مقاله ما نمي‌خواهيم مسئله را خيلي پيچيده كنيم و بيشتر مي‌خواهيم به زبان ساده كلياتي از مفهوم خلاقيت را ياد بگيريم، تا شايد بتوانيم از آن بيش از پيش در امور روزمره زندگي استفاده كنيم. در مقالات بعدي سعي خواهيم كرد از زواياي ديگري به خلاقيت بپردازيم تا بيشتر با اين توانايي بشر آشنا شويم.
خلاقيت يعني توانايي توليد ايده‌ها و راه‌حلهاي متعدد، جديد و مناسب براي حل مسائل و مشكلات
اين تعريف ضمن ساده بودن، ويژگيهاي مهم خلاقيت را نيز بازگو مي‌كند. اين تعريف از چند قسمت تشكيل شده است:
1- يك مسئله يا مشكلي پيش آمده كه مي‌خواهيم آن را حل كنيم.
2- براي حل كردن آن اقدام به توليد تعداد زيادي ايده مي‌كنيم.
3- سعي مي‌كنيم ايده‌هاي توليد شده جديد باشند (قبلا براي چنين مشكلي، اين ايده‌ها ارائه نشده باشند).
4- ايده‌هاي توليدي براي حل مسئله مورد نظر مناسب باشند و بتوان با انتخاب يك يا چند مورد از بهترين ايده‌ها، نسبت به حل مسئله اقدام نمود.
فارغ از مبحث خلاقيت و تعريف فوق، به طور كلي، هر فرد وقتي در زندگي با مشكل و مسئلي روبرو مي‌شود، سعي مي‌كند راه‌حل مناسبي براي آن پيدا كند. اين راه‌حل معمولا يك روش منطقي و معمول است كه تقريبا همه مردم از آن براي مسئله مشابه استفاده مي‌كنند. ولي وقتي پاي خلاقيت به ميان مي آيد، موضوع كمي فرق مي كند. در واقع همان گونه كه در تعريف بالا ذكر شد، افراد خلاق به يك راه‌حل بسنده نمي‌كنند، حتي اگر آن راه‌حل كاملا منطقي و مناسب مسئله مورد نظر باشد. در واقع افراد خلاق داراي توانايي هستند كه مي‌توانند مسئله را از جنبه‌هاي مختلف بررسي كنند و در مدت كوتاهي ايده‌ها و راه‌حلهاي متعددي پيشنهاد نمايند كه بسياري از آنها تازگي دارند و قبلا براي حل اين مسئله به كار نرفته‌اند.
ممكن است بعضي از اين ايده‌ها غيرمنطقي و يا غيرعملي به نظر برسند، ولي فرد خلاق با نگرش خلاقانه خود به موضوع، با تغيير و تركيب اين ايده‌هاي به ظاهر غيرمنطقي، راه‌حل يا راه‌حل‌هايي را ارئه مي‌دهد كه بسيار بهتر و موثرتر از روش معمول، مشكل را حل مي‌كند.
چند نكته مهم در مورد خلاقيت
بسياري از مردم برداشت‌هاي و تصورات نادرستي از خلاقيت دارند. اين برداشتها باعث شده كه آنها خلاقيت را موضوعي پيچيده و دست‌نيافتي تصور كنند. در زير سه خصوصيت از خلاقيت ارائه شده كه در صورت توجه به آنها مي‌توان بيشتر با مقوله خلاقيت آشنا و مانوس شد:
1- خلاقيت مختص افراد خاص نيست و همه مردم داراي اين توانايي هستند. گرچه سطح آن در افراد مختلف متفاوت است. در واقع خلاقيت چيز عجيب و غريبي نيست، بلكه يكي از خصوصيات و توانايي‌هاي بشر است و ما حتي برخي اوقات بدون آن كه شناختي از خلاقيت داشته باشيم، در حل مسائل‌مان از آن استفاده مي‌كنيم.
2- خلاقيت يك مهارت اكتسابي و قابل يادگيري است. افراد با هر سطحي از خلاقيت، قادر به فراگيري و ارتقاء سطح خلاقيت خود هستند.
3- خلاقيت منحصر به امور و فعاليتهاي خاص نيست. بعضي از مردم خلاقيت را منحصر به فعاليتهاي هنري مي‌دانند. برخي نيز آن را مختص فعاليتهاي سطح بالا و اختراع و اكتشاف مي‌دانند. در صورتي كه كاربرد خلاقيت بسيار گسترده بوده و شما مي‌توانيد از آن در كارها و مسائل كوچك زندگي روزمره تا مسائل بسيار پيچيده علمي و در سطح جهاني استفاده نماييد.
براي روشن‌تر شدن موضوع در زير دو مثال آورده شده، يكي اتفاق ظاهرا ساده اي در يك روستا و دومي يك موضوع ظاهرا مهم در سطح جهاني:
الاغ و چاه
در روستايي از بد حادثه الاغي به درون چاهي متروك سقوط مي‌كند. عمق چاه زياد بود و دسترسي به الاغ سخت. اهالي دور هم جمع شدند تا چاره‌اي بينديشند. هر يك راه حلي دادند.
يكي گفت: چند نفر برويم داخل چاه و الاغ را بلند كنيم و به بيرون از چاه هدايتش كنيم.
ديگري گفت: مي‌توانيم دور كمر الاغ طنابي ببنديم و آن را بالا بكشيم.
سومي گفت: اطراف چاه را بكنيم و يك سطح شيب‌دار درست كنيم تا الاغ از طريق آن بيرون بيايد (يك نظر نسبتا متفاوت و خلاقانه!).
ولي چاه بسيار عميق بود و الاغ بسيار سنگين و بنابراين هيچ كدام از ايده‌ها عملي نبود. روستائيان وقتي ديدند به هيچ طريقي نمي‌توانند الاغ را از چاه بيرون بياورند، عليرغم ميل‌شان، تصميم گرفتند الاغ را زنده به گور كنند تا زودتر بميرد و بيشتر از اين زجر نكشد. هر يك بيلي آوردند و با ناراحتي شروع كردند به پر كردن چاه. اما وقتي خاكها روي الاغ مي‌ريخت، او خاكهاي روي بدنش را مي تكاند و زير پايش مي‌ريخت و وقتي خاك زير پايش بالا مي‌آمد سعي مي كرد روي خاكها بايستد. روستائيان هر چه بيشتر خاك ريختند، الاغ بالاتر آمد و بالاخره در برابر چشمان حيرت زده روستائيان الاغ بدون مشكل خاصي از چاه بيرون آمد!
ناسا و مشكل خودكار
گفته مي‌شود وقتي ناسا برنامه فرستادن فضانوردان به فضا را آغاز كرد، با مشكل كوچكي روبرو شد. آنها دريافتند كه خودكارهاي موجود، در فضاي كار نمي كنند. به دليل عدم وجود جاذبه در فضا جوهر خودكار به سمت پايين جريان نمي يابد و روي سطح كاغذ نمي ريزد.
ناسا براي حل اين مشكل با شركت مشاورين اندرسون قرارداد بست. تحقيقات بيش از يك دهه طول كشيد، 12 ميليون دلار صرف شد و در نهايت آنها خودكاري طراحي كردند كه در محيط بدون جاذبه مي نوشت، زير آب كار مي كرد، روي هر سطحي حتي كريستال نيز مي نوشت و از دماي زير صفر تا 300 درجه سانتيگراد بالاي صفر كار مي كرد.
روس‌ها نيز در هنگان اعزام فضانوردان به فضا با چنين مشكلي روبرو شدند ولي آنها راه حل ساده تري داشتند:
آنها از مداد استفاده كردند! (به همين سادگي)
در واقع در دو كشور آمريكا و شوروي سابق از دو ديدگاه و روش مختلف براي حل اين مساله استفاده كردند:
در آمريكا تمركز روي راه‌حل (نوشتن در فضا با خودكار) بود. مي‌خواستند خودكاري اختراع كنند كه در شرايط بدون جاذبه بنويسد. ولي در شوروي تمركز اصلي روي مشكل (نوشتن در فضا) بود و مهم نبود كه اين وسيله از جنس خودكار باشد، مداد باشد و يا حتي زغال باشد. مهم رفع مشكل و رسيدن به هدف، يعني نوشتن در فضا بود.
در دو مثال فوق ديديم كه خلاقيت ساده تر از آن است كه فكر مي كنيم. فقط بايد باور داشته باشيم كه همه ما اين توانايي خدادادي را داريم و با كمي تفكر و تغيير نگرش در برخورد با مسائل مي توانيم به راحتي ايده هاي بكر و راه حل هاي منحصر به فردي براي مسائل و مشكلات پيدا كينم.
شما در مورد خلاقيت چگونه فكر مي كنيد؟ آيا بهتر نيست در مواجهه با مسائل خرد و كلان زندگي، كمي متفاوت تر فكر كنيم و به راه حل هاي معمول و كليشه اي اكتفا نكنيم؟
منبع:معلم خلاق