شانا _ گروه مقاله: در اين گزارش سعي شده تا با مروري به بخشهاي مختلف انرژي در جمهوري آذربايجان، وضعيت كنوني و چشم انداز آينده اين كشور در بخش نفت و گاز مورد بررسي قرار گيرد.

جمهوري آذربايجان با مساحتي حدود ٨٦ هزار و ٦٠٠ كيلومتر مربع و با جمعيتي بالغ بر ٩ ميليون و ٥٩٠ هزار نفر ( جولاي ٢٠١٣ ، اداره اطلاعات و آمار آمريكا) ، بزرگترين كشور قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسياي جنوب غربي و در كنار درياي خزر است. پايتخت آن باكو است.
آذربايجان داراي ميراث فرهنگي باستاني و تاريخي و كشوري با اكثريت جمعيت مسلمان است. جمهوري دمكراتيك آذربايجان كه در ۱۹۱۸ تاسيس شد، در ۱۹۲۰ به اتحاد جماهير شوروي ضميمه شد. آذربايجان در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را بازيافت. جمهوري خودمختار نخجوان كه از خاك اصلي جمهوري آذربايجان جدا مانده و استان خودمختار قره‌باغ كوهستاني نيز واحدهاي فدرال جمهوري آذربايجان هستند.
كشورهاي ايران در جنوب، ارمنستان و تركيه در غرب، گرجستان در شمال غربي و روسيه در شمال، همسايگان جمهوري آذربايجان محسوب مي‌شوند؛ همچنين اين كشور داراي مرز آبي با كشورهاي تركمنستان و قزاقستان در كنارهٔ درياي خزر است.

توليد ناخالص داخلي آذربايجان در سال ٢٠١٢ با رشد ٢,٢ درصدي، بالغ بر ٦٨.٨ ميليارد دلار گزارش شده است. در اين سال، بخش كشاورزي ٦ درصد، بخش صنعت ٦٣.٨ درصد و بخش خدمات ٣٠.٢ درصد از سهم توليد ناخالص داخلي اين كشور را به خود اختصاص داده است.
حجم كل صادرات آذربايجان در سال ٢٠١٢، چيزي بالغ بر ٦٠,٩٦ ميليارد دلار و واردات اين كشور حدود ١٠.٠٦ ميليارد دلار اعلام شده است.
درآمدهاي بودجه آذربايجان در سال ٢٠١٢، بالغ بر ٢٢ ميليارد دلار و مصارف بودجه اي آن ٢١,٧ ميليارد دلار اعلام شده و بدهي خارجي اين كشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢، حدود ٧.٦٠٨ ميليارد دلار گزارش شده است.
آذربايجان يكي از قديمي ترين توليد كنندگان نفت در جهان است. توسعه نفت و گاز و صادرات آن از جمله عوامل موثر در رشد اقتصادي آذربايجان است و اين كشور رابه يكي از تامين كننده هاي مهم بازار انرژي اروپا تبديل كرده است. اقتصاد جمهوري آذربايجان شديدا وابسته با صادرات انرژي است به طوري كه برابر آمارهاي صندوق بين المللي پول، صادرات نفت و گاز، حدود ٩٠ درصد از صادرات اين كشور را به خود اختصاص مي دهد.

در سال ٢٠١٠، گاز طبيعي ٦٦ درصد و نفت ٣١ درصد از كل مصرف انرژي داخلي آذربايجان را به خود اختصاص داده است. انرژي آبي نقش حاشيه اي را در تامين تقاضاي داخلي انرژي اين كشور به عهده دارد.

نفت
برابر آمار منتشره از سوي مجله بين المللي نفت و گاز (Oil and Gas Journal)، تا پايان ژانويه ٢٠١٣، ذخاير اثبات شده نفت خام آذربايجان در حدود ٧ ميليارد بشكه تخمين زده شده است.
يه گزارش سازمان مطالعات انرژي ايالات متحده، مجموع توليد نفت آذربايجان در سال ٢٠١٢ حدود ٩٣٠ هزار بشكه در روز اعلام شده است كه از اين مقدار حدود ٨٥ هزار بشكه در روز جهت مصارف داخلي مورد استفاده قرار گرفته است. اين كشور در سال ٢٠١٢، در بين ٢٠ صادر كننده بزرگ نفت جهان قرار گرفت.

اولين كارخانه پارافين در جهان، درسال ١٨٢٣ ميلادي در آذربايجان افتتاح شد و اولين ميدان نفتي در اين كشور در سال ١٨٤٦، حفر شده است. اولين سايت دريايي آذربايجان مربوط مي شود به ميدان نفتي " نفت داشلاري" در آبهاي كم عمق درياي خزر كه هنوز هم از آن نفت استخراج مي شود.
بزرگترين حوزه هاي هيدرو كربني آذربايجان در بخش دريايي اين كشور و در درياي خزر قرار گرفته است، به خصوص ميدان " آذري چراغ گونشلي" كه در سال ٢٠١٢ بيش از ٨٠ درصد از كل توليد نفت اين كشور را به خود اختصاص داده است. اين ميدان با ذخيره اي حدود ٥ ميليارد بشكه نفت بزرگترين ميدان نفتي آذربايجان است كه بيشترين ذخاير نفتي اين كشور را در خود جاي داده است.
آذربايجان به طور خالص يكي از صادر كنندگان عمده نفت خام است، اما اين كشور مقداري نفت خام از تركمنستان و قزاقستان وارد مي كند.

بخش سازماني
اگر چه شركت دولتي نفت جمهوري آذربايجان (the State Oil Company of Azerbaijan Republic - SOCAR )، همه بخشهاي نفت اين كشور را در اختيار دارد ، اما اين شركت تنها ٢٠ درصد از توليد نفت آذربايجان را انجام مي دهد و ٨٠ درصد باقي مانده توسط شركتهاي نفتي بين المللي توليد مي شود.
تقريبا بلافاصله بعد از استقلال آذربايجان از شوروي سابق، اين كشور اجازه مشاركت خارجي در بخش نفت را صادر كرد و موافقت نامه هاي مشارمت در توليد را با شركتهاي بين المللي نفت به امضا رساند.
شركت دولتي نفت آذربايجان كه در حدود ٢٠ درصد از توليد نفت اين كشور را انجام مي دهد، مسئوليت اكتشاف و توليد نفت و گاز طبيعي در آذربايجان، مديريت دو پالايشگاه، راهبري سيستم هاي خط لوله و مديريت صادرات و واردات نفت و گاز طبيعي اين كشور را بر عهده دارد.

اكتشاف و توليد
توليد نفت در آذربايجان از ٣١٥ هزار بشكه در روز در سال ٢٠٠٢ به يك ميليون بشكه در روز در سال ٢٠١٠ افزايش يافته است. با اين حال توليد از آن زمان به بعد به ٩٣٢ هزار بشكه در روز در سال ٢٠١٢ كاهش نشان مي دهد.
آمارهاي ماهيانه از جولاي ٢٠١٣ نشان مي دهد كه روند كاهش توليد آذربايجان همچنان ادامه دارد و در هفت ماه نخست سال جاري ميلادي به متوسط ٩١٠ هزار بشكه در روز سقوط كرده است. بنا به پيش بيني هاي سازمان مطالعات انرژي آمريكا، توليد نفت جمهوري آذربايجان در سال ٢٠١٤ به حدود ٨٥٠ هزار بشكه در روز كاهش خواهد يافت.

ميدان نفتي "آذري چراغ گونشلي" به عنوان ميدان اصلي توليد نفت آذربايجان بالغ بر ١٦٧ مايل مربع را پوشش مي دهد و در ٦٢ مايلي شرق باكو در درياي خزر واقع شده است. انتظارها بر اين بود كه توليد نفت از اين ميدان به يك ميليون بشكه در روز بالغ شود اما در دو سال گذشته و به دليل اتفاقات غير قابل پيش بيني در توليد به اهداف تعيين شده نرسيده است و برخي مشكلات فني نيز منجر به كاهش ميزان توليد از اين ميدان شده است.
آذربايجان به وسيله اجراي يك عمليات توسعه اي به نام پروژه نفت چراغ (Chirag Oil Project the - COP)، در نظر دارد نسبت به افزايش توليد و بازيافت نفت از ميدان " آذري چراغ گونشلي" (Azeri Chirag Guneshli – ACG)، از طريق يك ميدان جديد دريايي اقدام كند.
با توجه به گزارشهاي BP انتظار مي رود پروژه نفت چراغ ( COP ) در اواخر سال ٢٠١٣ و با حداكثر ظرفيت ٣٦٠ هزار بشكه در روز راه اندازي شود.

صادرات نفت
صنعت نفت آذربايجان با ساخت خط لوله نفت باكو_ تفليس_ جيحان ( BTC - Baku-Tbilisi-Ceyhan ) دگرگون شد و اين خط لوله پتانسيلهاي نفت اين كشور براي صادرات را متحول كرده است. اين كشور به طور عمده صادر كننده نفت خام و ميعانات گازي است و در بخش فراورده هاي نفتي نيز، صادرات اندكي انجام ميدهد.
صادرات سوخت مايع آذربايجان در سال ٢٠١٢ بالغ بر ٨٥٠ هزار بشكه در روز گزارش شده است و مقايسه اين حجم از صادرات با آمارهاي سال ٢٠١١ حاكي از كاهش ٧ درصدي در اين بخش است. صادرات نفت آذربايجان در سال ٢٠١٠ با ٩٦٧ هزار بشكه در روز به اوج خود رسيد، اما پس از اين سال همراه با كاهش توليد، صادرات اين كشور نيز هر سال كاهش يافته است.

اگر چه آذربايجان به طور عمده صادر كننده نفت خام و ميعانات گازي است اما اين كشور در مقياس پايين نسبت به صادرات فراورده هاي نفتي شامل؛ ديزل، بنزين و سوخت جت به كشورهاي همسايه، ار جمله روسيه و گرجستان مبادرت مي كند.
حدود ٨٠ درصد از صادرات نفت آذربايجان از طريق سه خط لوله صادراتي و مابقي آن به وسيله كاميون و راه آهن انجام مي شود.

خطوط لوله انتقال نفت:

خط لوله باكو_تفليس_جيحان

( Baku_tbilisi_ceyhan ؛ BTC )كه فعاليت آن از سال ٢٠٠٦ آغاز شده است با ظرفيت يك ميليون بشكه در روز و با طول ١١٠٠ مايل ( حدود ١٧٦٠ كيلومتر)، نفت را از ترمينال سنگچال در نزديكي باكو و از طريق آذربايجان، گرجستان و تركيه به بندر جيحان در مديترانه منتقل مي كند و از آنجا نفت به وسيله تانكر به بازارهاي جهاني حمل مي شود.

خط لوله باكو_نووروسييسك
خط لوله باكو_نووروسييسك يا خط لوله صادراتي مسير شمال (NREP - Northern Route Export Pipeline )، با طول ٨٣٠ مايل ( حدود ١٣٢٨ كيلومتر )، ديگر خط لوله انتقال نفت آذربايجان است كه با ظرفيت ١٠٠ هزار بشكه در روز و از سال ١٩٩٦ فعاليت آن آغاز شده است.
اين خط لوله از ترمينال سنگچال به نووروسييسك روسيه در درياي سياه اجرا شده است. شركت دولتي نفت آذربايجان مجري بخش آذربايجان و ترانسنفت مجري بخش روسي اين خط لوله است.
به طور مداوم، اختلافاتي در خصوص تعرفه هاي حمل و نقل به وسيله اين خط لوله، بين طرفين وجود داشته است كه انتقال نفت از مسير اين خط لوله را با چالشهاي خاص خود روبرو كرده است.
پيشنهادهايي براي افزايش ظرفيت اين خط لوله از ١٠٠ هزار بشكه به ١٨٠ هزار تا ٣٠٠ هزار بشكه در روز وجود دارد كه مي تواند به عنوان يكي از عوامل كليدي براي افزايش هر چه بيشتر توليد نفت از درياي خزر در نظر گرفته شود.

خط لوله باكو_ سوپسا
بيشتر نفت سبك " آذري لايت" از طريق خط لوله باكو_ سوپسا ( Baku-Supsa pipeline )؛ خط لوله مسير غربي (Western
Route Export Pipeline )، كه فعاليت آن از سال ١٩٩٩ آغاز شده است، با طول ٥٢٠ مايل ( حدود ٨٣٢ كيلومتر ) و ظرفيت حدود ١٤٥ هزار بشكه در روز، از باكو به سوپساي گرجستان در درياي سياه و از آنجا به وسيله تانكر، از طريق تنگه هاي تركيه به بازارهاي اروپايي حمل مي شود.

پايين دستي نفت
برابر آمار منتشره از سوي مجله بين المللي نفت و گاز ( OGJ )، ظرفيت پالايش نفت خام آذربايجان تا ژانويه ٢٠١٣، حدود ٣٩٩ هزار بشكه در روز اعلام شده است.
نفت خام آذربايجان، در داخل اين كشور و در دو پالايشگاه باكو با ظرفيت ٢٣٩ هزار بشكه در روز و پالايشگاه جديد باكو با ظرفيت ١٦٠ هزار بشكه در روز، تصفيه مي شود.

گاز طبيعي
با راه اندازي ميدان گازطبيعي و ميعانات گازي شاه دنيز در اواخر سال ٢٠٠٦، جمهوري آذربايجان به يكي از صادر كننده هاي خالص گاز طبيعي تبديل شد.
به گزارش مجله بين المللي نفت و گاز ( OGJ )، ذخاير گاز طبيعي اثبات شده آذربايجان تا ژانويه ٢٠١٣ در حدود ٣٥ تريليون فوت مكعب ( ٩٩١ ميليارد متر مكعب ) تخمين زده مي شود كه اكثريت قريب به اتفاق آن مربوط به ميدان گازي شاه دنيز است.
آذري گاز، يك شركت تابعه شركت دولتي نفت آذربايجان، مسئوليت عمده فراوري گاز طبيعي، حمل و نقل، توزيع و ذخيره سازي در بازار داخلي را بر عهده دارد. آذنفت، ديگر شركت فرعي شركت دولتي نفت آذربايجان، مسئوليت اكتشاف، توسعه و توليد از ميادين قديمي تر خشكي و ميادين گاز طبيعي دريايي را به طور مستقيم با شركت دولتي نفت آذربايجان بر عهده دارد.

شركت عملياتي بين المللي آذربايجان ( AIOC - Azerbaijan International Operating Company )، بزرگترين سرمايه گذار مشترك خارجي مرتبط با شركت دولتي نفت آذربايجان است. اين شركت درگير توسعه ميادين گاز و نفت آذري چراغ گونشلي ( ACG - Azeri Chirag Guneshli ) و ميدان گازي شاه دنيز است.
شركت استات اويل و BP از بزرگترين كنسرسيومهاي فعال در ميدان شاه دنيز هستند كه هر يك ٢٥,٥ درصد از سهام اين ميدان را در مالكيت دارند. ديگر سهامداران كنسرسيوم عبارتند از : توتال، لوك اويل، شركت دولتي نفت آذربايجان (SOCAR ) و شركت بين المللي نفت ايران ( NICO )؛ هر يك با ١٠ درصد سهام و شركت نفت تركيه ( TPAO) با ٩ درصد سهام.

اكتشاف و توليد گاز
ميدان شاه دنيز، يكي از بزرگترين ميادين گاز طبيعي و ميعانات گاز جهان است كه در سال ١٩٩٩ كشف شده است.در صورت توسعه كامل اين ميدان انتظار مي رود حد اكثر ظرفيت آن به ٥٦٥ ميليارد فوت مكعب ( علاوه بر ٣١٥ ميليارد فوت مكعب فاز يك ) بالغ شود كه آن را به يكي از بزرگترين پروژه هاي توسعه گاز در جهان تبديل مي كند. انتظار مي رود توليد از اين فاز توسعه اي از سال ٢٠١٧ آغاز شده و عرضه آن به بازارهاي اروپايي در سال ٢٠١٩ صورت گيرد.
توسعه ميدان گازي شاه دنيز (Full Field Development – FFD) در حال حاضر در مراحل پاياني مهندسي و طراحي فاز (front end engineering design - FEED ) قرار دارد. انتقال گاز ميدان شاه دنيز از درياي خزر به اروپا نيازمند افزايش خطوط لوله موجود و توسعه زيرساختهاي لازم است.
با توجه به گزارش BP، به عنوان اپراتور توسعه ميدان شاه دنيز، گاز درجاي اين ميدان در حدود ٤٠ تريليون فوت مكعب ( ١,١٣٣ تريليون متر مكعب ) تخمين زده مي شود كه در عمق فلات آبهاي درياي خزر ( تا زير ١٦٠٠ فوتي يا ٤٨٨ متري عمق آب) واقع شده است.
به گزارش اداره گمرك جمهوري آذربايجان، مجموع توليد گاز طبيعي آذربايجان در سال ٢٠١٢ ميلادي با ٥,٤ درصد كاهش به ١٧.٢ ميليارد مترمكعب ( حدود ٤٧ ميليون متر مكعب در روز) رسيده است.
همچنين، برابر اعلام مركز مطالعات انرژي آمريكا، توليد و مصرف گاز طبيعي خشك آذربايجان در سال ٢٠١١ به ترتيب بالغ بر ١٧,٩ ميليارد متر مكعب (حدود ٤٩ ميليون متر مكعب در روز ) و ٤٤٤ ميليارد فوت مكعب ( حدود ٣٤.٥ ميليون متر مكعب در روز ) گزارش شده است.
در سه ماهه اول سال ٢٠١٣، از ميدان شاه دنيز، روزانه ٩٥١ ميليون فوت مكعب( حدود ٢٧ ميليون متر مكعب ) گاز و بالغ بر ٥٥ هزار و ٣٠٠ بشكه ميعانات گازي توليد شده است.
به گزارش BP، از آغاز توليد از ميدان شاه دنيز در اواخر سال ٢٠٠٦ تا پايان سه ماهه نخست سال ٢٠١٣، حدود ١,٤ تريليون فوت مكعب ( ٣٩.٦ ميليارد متر مكعب ) گاز طبيعي و ٨٥ ميليون بشكه ميعانات گازي از اين ميدان به بازار هاي جهاني صادر شده است.
تقريبا تمام گاز طبيعي آذربايجان از دو ميدان دريايي آذري چراغ گونشلي و شاه دنيز توليد مي شود. توليد از ميدان گاز طبيعي و ميعانات گازي شاه دنيز از اواخر سال ٢٠٠٦ آغاز شده است.

صادرات گاز طبيعي
كشف و توسعه ميدان گازي شاه دنيز به همراه راه اندازي خط لوله جنوب قفقاز (SCP - South
Caucasus Pipeline )، جمهوري آذربايجان را به يكي از صادر كنند گان خالص گاز طبيعي از سال ٢٠٠٧ تبديل كرده است. اين كشور تا پيش از اين زمان يكي از وارد كنندگان گاز طبيعي از روسيه بوده است.
صادرات گاز آذربايجان عمدتا به وسيله خط لوله جنوب قفقاز انجام شده است.
بخش ديگر گاز طبيعي آذربايجان از طريق خط لوله گازي-مگومد-موزدك و خط لوله باكو-آستارا به ترتيب به روسيه و ايران حمل مي شود.
بيشتر گاز طبيعي آذربايجان عازم مقصد تركيه است، اما حجم كوچكي از آن از طريق تركيه، مجددا به يونان صادر مي شود.
به گزارش اداره گمرك جمهوري آذربايجان ، صادرات گاز طبيعي آذربايجان در سال ٢٠١٢ در قياس با سال پيش از آن با ١,٤ درصد كاهش به ٦.٩٩ ميليارد مترمكعب ( حدود ١٩ ميليون متر مكعب در روز ) رسيده است.

خطوط لوله گاز
خط لوله قفقاز جنوبي (SCP - South Caucasus Pipeline )
خط لوله قفقاز جنوبي، مجراي اصلي صادرات گاز طبيعي آذربايجان است كه با عنوان خط لوله باكو_تفليس_ارزروم نيز شناخته مي شود. اين خط لوله ٤٢٩ مايلي ( حدود ٦٩٢ كيلومتري ) و ٤٢ اينچي با ظرفيت انتقال ٣٠٠ ميليارد فوت مكعب درسال ( حدود ٢٣,٣ ميليون متر مكعب در روز) به موازات خط لوله نفتي باكو_تفليس_جيحان Baku-Tbilisi-Ceyhan) ؛ BTC) و تا قبل از ارزروم قراردارد و از سال ٢٠٠٧ صادرات گاز طبيعي را آغاز كرده است.
برابر گزارش منتشره از سوي بلومبرگ ( آپريل ٢٠١٣)، به گفته كريستين گيديسلي، مديرعامل شركت توتال در آذربايجان، شركاي ميدان گازي شاه‌دنيز قصد دارند ظرفيت انتقال گاز خط لوله ٦٩٢ كيلومتري قفقاز جنوبي را كه پايانه سانگاچال در نزديكي باكو را از مسير گرجستان به شهر شرقي تركيه ارزوروم متصل مي كند، سه برابر كنند.
مديرعامل شركت توتال يادآور شده است: افزايش ظرفيت انتقال گاز اين خط لوله پيش از طرح توسعه فاز دوم ميدان گازي شاه‌دنيز در سال ٢٠١٧ تكميل خواهد شد.

خط لوله گازي_ماگومد_مزدك (Gazi-Magomed-Mozdok Pipeline)
اين خط لوله ١٥٠ مايلي ( ٢٤٠ كيلو متري )، تحت موافقتنامه بين گازپروم و شركت نفت آذربايجان كه در سال ٢٠٠٩ به امضا رسانده اند، گاز طبيعي را از آذربايجان به روسيه منتقل مي كند. تا قبل از سال ٢٠٠٧، اين خط لوله گاز طبيعي را از روسيه به آذربايجان انتقال مي داد ، اما به موجب توافقنامه سال ٢٠٠٩، جريان معكوس گاز امكانپذير شد و صادرات گاز از طريق اين خط لوله به روسيه از سال ٢٠١٠ با حدود ٣٥ ميليارد فوت مكعب در سال ( ٢,٧ ميليون متر مكعب در روز ) آغاز شد.

خط لوله باكو_آستارا ( Baku-Astara Pipeline )
در نتيجه تنش بين آذربايجان و ارمنستان، آذربايجان مبادله گاز طبيعي با ايران را از سال ٢٠٠٦ آغاز كرد. بر اين اساس آذربايجان از طريق خط لوله باكو_ آستارا، نسبت به انتقال گاز به ايران مبادرت مي كند و سپس ايران از طريق خط لوله ٣٠ مايلي سلماس_ نخجوان نسبت به انتقال گاز به نخجوان اقدام مي كند.
نخجوان به دليل دور افتادن از سرزمين اصلي آذربايجان ( به دليل وجود خاك سرزميني ارمنستان)، يه خط لوله سراسري اين كشور وصل نشده است. مطابق با يك قرارداد ٢٥ ساله گاز طبيعي بين ايران و جمهوري آذربايجان كه در سال ٢٠٠٤ بين مسئولان انرژي تهران و باكو امضا شد، ايران روزانه نزديك به دو ميليون مترمكعب گاز تحويلي از آذربايجان را از طريق مرز آستارا به نخجوان سوآپ مي‌كند. حق كميسيون ايران براي اين حمل و نقل ١٥ درصد اعلام شده است.

پروژه‌هاي آتي خطوط لوله انتقال گاز آذربايجان
تعدادي خط لوله جديد در آذربايجان طي سال‌هاي گذشته پيشنهاد شده كه تقريباً تمامي آنها به توسعه ميدان گازي شاه دنيز وابسته هستند. در اين بين برخي از پروژه هاي مطرح شده مانند خط لوله ناباكو، صحبتهاي زيادي را به دنبال داشته ولي نتيجه اي در پي نداشته است. اما تصور مي شود سه پروژه از پروژه هاي ارائه شده توسط كنسرسيوم شاه دنيز، قابليت تداوم و اجرا را داشته باشند.

گزينه هاي پيشنهادشده عبارتند از:
توسعه خط لوله قفقاز جنوبي (the South Caucasus Pipeline )
در اين طرح، يك خط لوله جديد، موازي با خط لوله موجود، در سرتاسر آذربايجان و گرجستان و همچنين دو ايستگاه افزايش فشار جديد در گرجستان افزوده خواهد شد. پس از اين قرار است ظرفيت اين خط لوله به بيش از ٧٠٠ ميليارد فوت مكعب در سال ( حدود ٥٤,٣ ميليون متر مكعب در روز ) افزايش پيدا كند. اين خط لوله گاز طبيعي، در مرز گرجستان و تركيه به خط لوله ترانس آناتولي و ترانس آدرياتيك متصل خواهد شد.

ساخت خط لوله گاز ترانس آناتولي (TANAP - Trans Anatolian Natural Gas Pipeline )
خط لوله گاز ترانس آناتولي قرار است گاز طبيعي ميدان شاه دنيز را از طريق تركيه منتقل كند. اين خط لوله ٥٦ اينچي از مرز گرجستان و تركيه به مرز تركيه و يونان اجرا خواهد شد.
خبرگزاري آذري آپا به نقل از مطبوعات تركيه، با اشاره به توافقات حاصله بين دولتين آذربايجان و تركيه و آماده شدن بستر حقوقي لازم براي آغاز مراحل اجرائي طرح ، زمان شروع عمليات ساخت بخشي از خط لوله تاناپ كه قرار است از اراضي تركيه عبور كند را سال جاري ميلادي ( ٢٠١٣) اعلام كرده است.
پيش بيني مي شود عمليات احداث خط لوله تاناپ بين سالهاي ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ به پايان برسد . در مرحله اول، ظرفيت انتقال اين خط لوله ۱۶ ميليارد متر مكعب در سال خواهد بود و در سال ۲۰۲۳ به ۲۳ ميليارد و در سال ۲۰۲۶ به ۳۱ ميليارد مترمكعب افزايش خواهد يافت.
بر پايه اين گزارش ، ميزان گاز صادراتي از طريق اين خط لوله به اروپا در مرحله نخست فعاليت آن ۱۰ ميليارد متر مكعب از ۱۶ ميليارد متر مكعب گاز انتقالي از طريق اين خط لوله در نظر گرفته شده و ۶ ميليارد متر مكعب باقيمانده نيز صرف تامين نياز داخلي تركيه خواهد شد.
به نوشته اين رسانه آذري، در حال حاضر سهم شركت دولتي نفت آذربايجان در اين طرح ۸۰ درصد و سهم تركيه ۲۰ درصد است، ولي جمهوري آذربايجان قصد دارد ۲۹ درصد از سهام خود در اين طرح را به شركتهاي بي پي، استات اويل و توتال واگذار نمايد.
خط لوله تاناپ قرار است گاز منطقه شاهدنيز -۲ جمهوري آذربايجان را به تركيه و از طريق اين كشور به اروپا انتقال دهد.

خط لوله ترانس آدرياتيك (TAP - Trans Adriatic Pipeline )
خط لوله ترانس آدرياتيك، گاز طبيعي صادراتي آذربايجان را از طريق يونان و آلباني به ايتاليا حمل مي كند. شركت BP در ژوئن سال ٢٠١٣، اعلام كرد كه كنسرسيوم شاه دنيز، خط لوله ترانس آدرياتيك را براي ارائه سالانه حدود ٣٥٠ ميليارد فوت مكعب گاز طبيعي ( حدود ٢٧ ميليون متر مكعب در روز ) به اتحاديه اروپا انتخاب كرده است. خط لوله گازي تاپ به طول ٨٠٠ كيلومتر قرار است در سال ٢٠١٧ به بهره‌برداري برسد
به گزارش خبرگزاري ترند در ٢٨ ژوئن ٢٠١٣، سهامداران تاپ عبارتند از: شركت هاي "آكسپو" سوئيس (%٤٢,٥)، "استات اويل" نروژ (%٤٢.٥) و "اي. او ان" آلمان (١٥%). اين خط لوله قرار است به خط لوله ترانس آناتولي در مرز تركيه با يونان متصل شود.
خط لوله تاپ كه هزينه آن ٧ تا ١٠ ميليارد دلار برآورد مي شود قرار است با گذشتن از يونان، آلباني و گذشتن از درياي آدرياتيك به سواحل جنوبي ايتاليا برسد. امتداد اين خط لوله به اروپاي غربي خواهد بود.
قبلا قرار بود خط لوله نابوكو گاز جمهوري آذربايجان، تركمنستان، ايران و عراق را به اروپا منتقل كند، اما با تحريم هاي غرب عملا اعلام شد كه گاز ايران از فهرست تامين كننده هاي بالقوه گاز اين پروژه حذف شد.
ماه مه سال ٢٠١٢، تغييراتي در ساختار اوليه خط لوله نابوكو اعمال شد، بدين معني كه گاز حوزه خزر با گذشتن از جمهوري آذربايجان و گرجستان به مرز تركيه انتقال داده مي شود.
بخش تركيه اين پروژه كه از مرز گرجستان شروع مي شود خط لوله "ترانس آناتولي" (تاناپ) نام دارد كه با مشاركت شركت سوكار و بوتاش تركيه احداث خواهد شد. قرار شد خط لوله تاناپ به يكي از خطوط لوله "نابوكوي غربي" يا "ترانس آدرياتيك" در مرز تركيه با اروپا متصل شود.
قرار است در مرحله اول در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۶ ميليارد متر مكعب گاز از فاز دوم ميدان شاه دنيز جمهوري آذربايجان به تركيه منتقل شود. تركيه ۶ ميليارد متر مكعب از اين گاز را خريده و ۱۰ ميليارد باقي مانده را به خط لوله تاپ تزريق خواهد كرد. در مرحله بعدي حجم گاز ارسالي از جمهوري آذربايجان به اروپا به ۲۰ ميليارد متر مكعب در سال خواهد رسيد. ايران ۱۰ درصد در ميدان شاه دنيز آذربايجان سهم دارد.
ميدان شاه دنيز جمهوري آذربايجان كه فاز اول آن با توليد سالانه هشت ميليارد و ۶۰۰ ميليون متر مكعب گاز چندين سال است كه راه اندازي شده، قرار است فاز دومش با ظرفيت توليد ۱۶ ميليارد متر مكعب گاز، در سال ۲۰۱۷ افتتاح شود و كل گاز توليدي اين ميدان يك تريليون و ۲۰۰ ميليارد متر مكعبي، تا پنج سال آينده به ۲۵ ميليارد متر مكعب برسد.

گزارش : پيمان جنوبي

منابع:
مركز مطالعات انرژي آمريكا Last Updated: September ١٠, ٢٠١٣
اداره اطلاعات و آمار آمريكا
مجله بين المللي نفت و گاز (Oil and Gas Journal- OGJ)
شركت BP
شبكه اطلاع رساني نفت و انرژي _ شانا
پايگاه خبري بلومبرگ
خبرگزاري ترند آذربايجان
خبرگزاري آذري آپا
ويكي پديا