▪ انجام مبادلات مالي مصرف‌كنندگان و شركت‌ها به صورت ديجيتالي.
▪ تغيير قالب بسياري از محصولات مانند كتاب، مجله، برنامه‌هاي راديو و تلويزيون، فيلم‌ها، بازي‌هاي الكترونيكي، لوح‌هاي موسيقي و نرم افزارهاي رايانه‌اي به شكل ديجيتالي.
▪ افزودن قابليت اتصال كالاهاي فيزيكي مانند لوازم خانگي و اتومبيل به رايانه.
در اقتصاد ديجيتالي، فعالان اقصادي به طور فزاينده‌اي كارهاي اساسي خود از قبيل خريد و فروش كالا و خدمات و همكاري‌هاي تجاري را به صورت الكترونيكي انجام مي‌دهند.چنين فرآيندي به عنوان تجارت الكترونيكي يا كسب و كار الكترونيكي ناميده مي‌شود. همچنين افراد و سازمان‌ها از فناوري ديجيتالي جهت دسترسي به اطلاعات ذخيره شده در مكان‌هاي جغرافيايي مختلف و برقراري ارتباط و همكاري با يكديگر استفاده مي‌كنند و افراد مي‌توانند رايانه‌هايشان را به اينترنت يا اينترانت سازمان‌هاي خود متصل كنند. علاوه بر آن بسياري از سازمان‌ها اينترانت خود را به اينترانت شركاي خود متصل كرده‌اند كه به اين نوع از شبكه‌ها، اكسترانت گفته مي‌شود. در گذشته اتصال شبكه‌ها از طريق كابل كشي و سيستم‌هاي با سيم انجام مي‌شد ولي از سال ۲۰۰۰ به بعد اكثر ارتباطات و همكاري‌هاي از راه دور به كمك سيستم‌هاي بي‌سيم انجام مي‌شود. اين مقاله با راهنمايي آقاي عليرضا نژاد - استاد دانشگاه جامع علمي‌كاربردي واحد كارآموزان چالوس- توسط فاطمه سادات موسوي ترجمه شده است.
سازمان‌ها در محيطي پر تنش ، غير قابل پيش‌بيني، پيچيده و به سرعت در حال تغيير براي كسب سود بيشتر، حفظ بازار و به طور كلي بقا و رشد خويش در رقابتند و براي رسيدن به اين اهداف بايد توانايي واكنش سريع در برابر تهديدات و فرصت‌هاي موجود در چنين محيط پويايي را داشته باشند. سازمان‌ها بايد عوامل محيطي تاثيرگذار بر فعاليت‌هاي سازماني مانند: عوامل اجتماعي، قانوني، اقتصادي، فيزيكي و سياسي را به خوبي بشناسند چرا كه اين عوامل مي‌توانند موجب فشار بر سازمان شوند. اين فشارها به طور كلي به سه دسته فشارهاي بازار، فشارهاي فناوري و فشارهاي اجتماعي طبقه‌بندي مي‌شوند.
الف) فشارهاي بازار
فشارهاي بازار ناشي از اقتصاد جهاني، رقابت شديد، تغييرات طبيعي نيروي كار و قدرت مشتريان است. در ادامه به بررسي هر يك از اين عوامل مي‌پردازيم:
شبكه‌هاي ارتباطي از راه دور و پيشرفته مانند اينترنت حركت به سوي اقتصاد جهاني را تسهيل كرده‌اند. توافق‌نامه‌هاي منطقه‌اي از قبيل توافق نامه تجارت آزاد آمريكاي شمالي (NAFTA بين سه كشور ايالات متحده، كانادا و مكزيك) و ايجاد بازار متحد اروپايي با پول واحد (يورو)، سهم بسزايي در افزايش سطح تجارت جهاني دارد.
هزينه نيروي كار از ديگر فشارهاي وارد بر شركت‌هاي فعال در بازار جهاني، است.اين هزينه در كشورهاي مختلف بسيار متفاوت است. در كشورهاي توسعه يافته چون مزاياي زيادي مانند مراقبت‌هاي بهداشتي در اختيار كارمندان و كارگران صنايع قرار مي‌دهند، نيروي كار گرانتر از كشورهاي در حال توسعه است. در نتيجه صنايع وابسته به نيروي كارترجيح مي‌دهند فعاليت‌هاي توليدي خود را به كشورهايي با هزينه نيروي كار كمتر انتقال دهند.
با متنوع شدن نيروي كار به خصوص در كشورهاي توسعه يافته، ائتلاف نيروهاي كار سخت‌تر شده است. امروزه تعداد زنان، والدين مجرد، اقليت‌ها و معلولان كه در تمام موقعيت‌ها كار مي‌كنند، در حال افزايش است. فناوري اطلاعات ائتلاف نيروي كار متنوع در قالب نيروي كار سنتي را تسهيل كرده و به افراد اجازه كار از راه دور و منزل را فراهم كرده است.
فرهنگ و توقعات مصرف‌كنندگان با افزايش دانش افراد درباره ميزان دسترسي و كيفيت محصولات و خدمات افزايش يافته است و مصرف‌كنندگان مي‌توانند در اينترنت، اطلاعات دقيقي درباره محصولات و خدمات مشابه يافته و قيمت اجناس رقباي مختلف را با هم مقايسه كنند و كالاي مورد نظر خود را با شركت در حراجي‌هاي الكترونيكي خريداري كنند. اهميت مشتريان، سازمان‌ها را وادار به افزايش تلاش‌هاي خود در جهت جذب و حفظ مشتريان كرده است.
ب) فشارهاي فناوري
دومين نوع از فشارهاي كسب وكار مربوط به فشارهاي فناوري است. نوع‌آوري فناوري، فناوري‌هاي منسوخ و حجم انبوه اطلاعات، فشارهاي اصلي مرتبط با فناوري هستند.
فناوري‌هاي مورد استفاده به سرعت در حال اصلاح و به روز شدن است و هر روز فناوري‌هاي جديدتري به بازار مي‌آيد و گزينه‌هاي خدمات تغيير مي‌كند و همين امر باعث افزايش كيفيت كالاها مي‌شود در نتيجه فناوري‌ها و روش‌هاي امروزي با گذشت زمان منسوخ مي‌شود.
همچنين حجم اطلاعاتي كه در اينترنت به صورت رايگان در دسترس است، هر ساله بيش از دو برابر افزايش مي‌يابد. اينترنت و ساير شبكه‌هاي ارتباطي از راه دور حجم عظيمي ‌از اطلاعات را به سمت مديران سازمان‌ها سوق مي‌دهند و مديران جهت اتخاذ تصميم درست و موثر بايد توانايي دسترسي، هدايت و به كارگيري حجم انبوهي از داده‌ها، اطلاعات و دانش را داشته باشند. فناوري‌هاي اطلاعات مانند داده‌كاوي (Data mining) مي‌توانند مديران را در تصميم‌گيري‌ها به صورت كارآمد پشتيباني كنند.
پ) فشارهاي اجتماعي
دسته سوم از فشارهاي كسب و كار شامل مسئوليت‌هاي اجتماعي، قانون‌گرايي و قانون زدايي دولت، صرف هزينه براي برنامه‌هاي اجتماعي و دغدغه‌هاي اخلاقي است.
مسائل اجتماعي بر سازمان تاثير داشته و سازمان براي حل اين مسائل بايد پول و زمان صرف كند. يكي از مسائل عمده اجتماعي كه بر سازمان‌هاي مدرن تاثير گذار است شكاف اطلاعاتي بين سازمان‌هايي كه دسترسي به اينترنت و شبكه‌هاي ارتباطي دارند و آنهايي كه دسترسي ندارند، است.
قوانين دولتي در امور امنيت، بهداشت، كنترل محيط و ايجاد فرصت‌هاي بازرگاني برابر، از ديگر فشارهاي اجتماعي در كسب و كار است. اين قوانين، هزينه‌هاي توليدي و ارائه خدمات سازمان‌ها را افزايش مي‌دهند و رقابت اين سازمان‌ها را با صنايع كشورهاي ديگر كه چنين محدوديت‌هايي ندارند را سخت‌تر مي‌‌كند.
به‌طور كلي استاندارد‌هاي موجود در زمينه درست يا غلط بودن، جزو مسائل اخلاقي هستند و به طور خاص به استانداردهاي درست و غلط در زمينه فعاليت‌هاي مربوط به پردازش اطلاعات، اخلاق اطلاعاتي گفته مي‌شود. اخلاق اطلاعاتي از اين رو حائز‌اهميت است كه مي‌تواند به روان كارمندان و وجهه سازمان لطمه بزند. كاربرد گسترده IT دغدغه‌هاي اخلاقي زيادي چون مشاهده نامه‌هاي الكترونيكي اشخاص و تجاوز به حريم خصوصي ميليون‌ها نفر از مشترياني كه اطلاعاتشان را در پايگاه داده‌هاي عمومي ‌و خصوصي ذخيره كرده‌اند، به وجود آورده است.
۱) واكنش‌هاي سازماني به فشارهاي كسب و كار و پشتيباني فناوري اطلاعات
سازمان‌ها به كمك فناوري اطلاعات از قبيل سيستم‌هاي استراتژيك، تمركز بر مشتري، توليد سفارشي و توليد انبوه سفارشي و تجارت الكترونيكي به فشارهاي كسب و كار واكنش نشان مي‌دهند. در ادامه به شرح مختصري از هر يك از اين واكنش‌ها مي‌پردازيم:
سيستم‌هاي استراتژيك به اشكال زير، سازمان‌ها را حمايت مي‌كنند:
- افزايش سهم بازار
- افزايش درآمد
- مذاكره بهتر با تامين‌كنندگان
- جلوگيري از ورود رقبا به بازار فروش سازمان‌ها
تلاش سازمان‌ها براي ارائه خدمات بهتر مي‌تواند در جذب و نگهداري مشتريان موثر باشد. فناوري اطلاعات ابزار و فرآيندهاي كاري بي‌شماري را جهت حفظ رضايت در مشتريان فراهم كرده است.
توليد سفارشي يكي از استراتژي‌هاي توليد محصولات و ارائه خدمات مطابق ميل و خواسته مشتريان است و دغدغه اصلي صنايع توليدي و خدماتي چگونگي سفارشي‌سازي كالا با قيمتي معقول و ارزان است. بخشي از راهكار سفارشي‌سازي توليد و سرويس‌دهي تغيير فرآيند صنايع از توليد انبوه به توليد انبوه سفارشي است. در توليد انبوه و توليد انبوه سفارشي حجم بالايي از محصولات يكسان توليد مي‌شود با اين تفاوت كه در توليد انبوه سفارشي برخي از گزينه‌هاي محصول مطابق خواسته مشتري سفارشي مي‌شود.
۲) مزيت رقابتي و سيستم‌هاي اطلاعات استراتژيك
به استراتژي‌هاي كسب و كار به منظور رقابت، اهداف، خط مشي‌ها و سياست‌هاي مورد نياز براي رسيدن به اهداف، استراتژي رقابتي گفته مي‌شود. سازمان‌ها در خلال استراتژي رقابتي به دنبال مزيت رقابتي و پيشي گرفتن از رقبا در مواردي چون قيمت، كيفيت، سرعت در صنعت هستند. مزيت رقابتي كمك مي‌كند شركت‌ها بتوانند بازار را كنترل كنند و به سود بيشتري دست يابند. مزيت رقابتي در اقتصاد ديجيتالي حتي از اقتصاد سنتي نيز اهميت بيشتري يافته است. در اكثر حالات، اقتصاد ديجيتالي هسته تجارت، شركت‌ها و سازمان‌ها را تغيير نداده است. فناوري اطلاعات تسهيلاتي را جهت افزايش موفقيت سازمان در مسير منابع سنتي مزيت رقابتي مانند قيمت پائين، خدمات مشتري عالي و مديريت زنجيره تامين بالادستي ارائه داده است. سيستم‌هاي اطلاعات استراتژيك (SISها) با كمك به سازمان در اجراي اهداف استراتژيك و افزايش بهره‌وري و توليدات، مزيت رقابتي را فراهم مي‌كنند. هر سيستم اطلاعاتي كه با افزايش مزيت رقابتي يا كاهش معايب رقابتي سازمان كمك كند، سيستم اطلاعات استراتژيك نام دارد.
۳) مدل نيروهاي رقابتي Porter
مدل نيروهاي رقابتي پورتر بهترين ساختار شناخته شده براي تحليل رقابت‌پذيري سازمان‌ها است. شركت‌ها از اين مدل براي توسعه استراتژي‌هايشان جهت افزايش لبه رقابتي خود استفاده مي‌كنند. همچنين مدل پورتر نشان مي‌دهد چگونه فناوري اطلاعات مي‌تواند رقابت پذيري واحدهاي اقتصادي را افزايش دهد. مدل پورتر پنج نيروي اصلي را كه مي‌توانند موقعيت يك واحد اقتصادي را در يك صنعت به خطر بيندازند، معرفي مي‌كند. با گذشت حدود يك دهه از تغيير ماهيت رقابت توسط اينترنت، پورتر نتيجه گرفت كه به طور كلي فشار اينترنت در حال افزايش شدت رقابت است و تاثير منفي بر سوددهي شركت‌ها دارد. اين پنج نيرو و راه‌هاي نفوذ اينترنت به آنها به شرح زير است:
- تهديد ورود رقباي جديد: براي اكثر واحدهاي اقتصادي، اينترنت تهديد ورود رقباي جديد به بازار محصولاتشان را افزايش داده و موانع سنتي ورود به بازار مانند نياز به عوامل فروش يا نياز به يك محل فيزيكي براي فروش كالا يا خدمات را برداشته است. امروزه صنايع براي رقابت و فروش كالا و خدمات تنها به وب‌سايت نياز دارند. اينترنت مرزهاي جغرافيايي را برداشته و رقبايي كه از نظر جغرافيايي دور هستند را به راحتي قادر به رقابت با واحدهاي اقتصادي موجود، كرده است.
- قدرت چانه زني تامين‌كنندگان: فشار اينترنت بر تامين‌كنندگان پيچيده است. از يك سو خريداران مي‌توانند تامين‌كنندگان متفاوت و قيمت‌هاي رقابتي بيشتري را يافته و قدرت چانه‌زني تامين‌كنندگان را كاهش دهند و از سوي ديگر شركت‌ها از اينترنت جهت يكپارچه‌سازي زنجيره تامين استفاده مي‌كنند.
- قدرت چانه زني مشتريان (خريداران): وب سايت‌ها به طور چشمگيري دسترسي خريداران به اطلاعات درباره محصولات و تامين‌كنندگان را افزايش داده‌اند. فناوري‌هاي اينترنتي به خريداران امكان خريد از تامين‌كنندگان سرتاسر دنيا با صرف هزينه و زمان كمتر مي‌دهند و به عبارت ديگر اينترنت قدرت چانه‌زني مشتريان را افزايش داده است.
- تهديد محصولات يا خدمات جايگزين: جايگزيني، بزرگترين خطر تهديدكننده صنايع مبتني بر اطلاعات است. صنايعي چون موسيقي، كتاب، نرم‌افزار كه محصولات آن قابليت جابه‌جايي با اطلاعات ديجيتالي شده دارد، بايد به اينترنت به عنوان يك تهديد جدي بنگرد چراكه اينترنت مي‌تواند اين اطلاعات را به روش مناسب و با هزينه اندك در دسترس عموم قرار دهد.
- رقابت ميان بنگاه‌هاي موجود در صنعت: در معرض ديد بودن كاربردهاي اينترنت روي وب‌سايت‌ها، سيستم‌هاي اختصاصي را در حفظ اسرار دچار مشكلات بسياري كرده است. در نتيجه بين رقبا تفاوت‌هاي اندكي وجود دارد. به عبارت ساده‌تر، وقتي من سيستم جديد رقباي خود را به صورت برخط مي‌بينم، به منظور عقب نماندن از رقابت به سرعت ويژگي‌هاي سيستم جديد رقيب را به سيستم خود خواهم افزود. سيستم‌هاي مبتني بر اينترنت در حال دگرگون كردن رقابت طبيعي و حتي ساختار صنايع هستند.