شانا_ گروه نفت: اولين گام در همه سياستهاي كارايي انرژي، تنظيم قيمتهاي انرژي به منظور ارائه نشانه هاي صحيح به مصرف كنندگان و در عين حال حفظ مشوقها براي تغييرات رفتاري و يا به منظور كسب فناوريها و تجهيزات كاراي انرژي است.
كشورهاي توليدكننده انرژي نظير ايران اغلب با پرداخت يارانه براي مصرف انرژي، قيمتهاي داخلي پاييني دارند كه اين موضوع، استفاده مفرط انرژي را به دنبال دارد. در اين كشورها شدت مصرف انرژي بالا و رو به افزايش به چشم مي‌خورد در حاليكه كاهش يارانه ها امكان صرفه‌جويي در مصرف انرژي را به وجود مي آورد و اين انرژي مي تواند با قيمت بسيار بالاتري در بازار جهاني به فروش برسد و منافعي را براي اقتصاد كشور به دنبال داشته باشد.
قيمت پايين انرژي باعث عدم تشويق بخشهاي صنعت، حمل ونقل، تجاري و خانگي به پذيرش معيارهاي بهينه سازي مصرف انرژي شده است. فقدان اطلاع رساني خوب در زمينه بهينه سازي مصرف انرژي نيز از دلايل اين موضوع است. تغيير وضعيت قيمت انرژي در آينده، اطلاع رساني بيشتر در زمينه مشكلات زيست محيطي مصرف انرژي به خصوص در مورد انتشار گازهاي گلخانه اي، بايد از برنامه هاي ارتقا كارايي مصرف انرژي باشد.
در اين بين، اگرچه بسياري از برنامه ريزان انرژي با قيمت گذاري مناسب و واقعي انرژي موافق هستند، اما آنها اغلب با مقاومت و مخالفت تصميم گيرندگان خارج از بخش انرژي روبرو مي شوند كه از اثر اصلاحات قيمت هاي انرژي بر شاخص قيمت مصرف كننده هراس دارند. اين مساله كه انرژي يك كالاي اساسي است و قيمت پايين آن شرطي براي دسترسي خانواده هاي كم درآمد به آن است، باعث كند شدن تنظيم قيمت حقيقي آن در كشورهاي درحال توسعه خصوصا در بخش خانگي شده است.
نتايج تجارب ساير كشورها نيز نشان مي دهد دولتهايي كه در زمينه بهينه سازي مصرف انرژي اقداماتي انجام داده اند از محبوبيت چندان بالايي برخوردار نبوده اند و دليل آن هم تبعاتي بوده است كه در وهله اول به چشم عموم مي خورد، در صورتيكه اجراي تدابير بهينه سازي مصرف انرژي تدابير بلند مدتي است كه در گذر سالها و يا حتي شايد نسلها مي تواند پاسخگو باشد و به نظر مي رسد يكي از روشهاي بسيار موثر در پياده سازي سياستهاي بهينه سازي انرژي آموزش و آگاه سازي عمومي است.
در كشورهاي توسعه يافته تجارب موفقي در اين خصوص وجود دارد كه همگي حاكي از استفاده از سياستهاي تشويقي جهت تحقق اين امر است. در ادامه توضيحاتي در چگونگي اين سياستها ارائه شده است:
مشوقهاي مالي
هدف مشوقهاي مالي، ترغيب سرمايه گذاري در تجهيزات و فرايندهاي كارايي انرژي به وسيله كاهش هزينه سرمايه گذاري به طور مستقيم (مشوقهاي اقتصادي) يا غيرمستقيم (مشوقهاي مالياتي) است كه در تمام كشورها به روشهاي مختلف پيگيري مي شود.
مشوقهاي اقتصادي
مشوقهاي اقتصادي به دو دسته بزرگ تقسيم مي شوند: يارانه هاي سرمايه گذاري و وامهاي آسان.
ارائه يارانه هاي سرمايه گذاري به مصرف كنندگان جزو اولين اقدامات انجام شده در دهه ١٩٧٠ و اوايل دهه ١٩٨٠ بود. بيشتر كشورها طرحهاي مختلفي ازجمله بازسازي ساختمانها و منازل موجود را توسعه دادند. هدف از اجراي اين برنامه، كاهش هزينه سرمايه گذاري براي مصرف كنندگان بود.
به طور كلي اين مشوقها به اقداماتي مربوط مي شود كه به لحاظ جمعي مقرون به صرفه بوده اما تحت شرايط ديگر از سوي مصرف كنندگان پذيرفته نخواهد شد. مي توان يارانه ها را به عنوان يك مقدار ثابت، به عنوان درصدي از سرمايه گذاري يا به عنوان مبلغ متناسب با مقدار انرژي صرفه جويي شده تعريف كرد.
همچنين ممكن است يارانه ها به منظور ترغيب به توسعه و بازاريابي تجهيزات كارا از لحاظ انرژي به توليدكنندگان تجهيزات نيز داده شود. يارانه ها معمولا براي كم كردن هزينه خريد تجهيزات كارا به مصرف كنندگان داده مي شود. همچنين مي توان يارانه ها را براي بهبود كيفيت و هزينه توليد در اختيار توليدكنندگان قرار داد.
وامهاي آسان نيز وامهايي هستند كه با نرخ بهره يارانه اي (يعني پايين تر از نرخ بازار) به مصرف كنندگاني كه در فناوريها و تجهيزات كارا سرمايه گذاري مي كنند ارائه مي شوند.
وامهاي آسان از اين امتياز برخوردارند كه به آساني توسط موسسات بانكي پرداخت مي شوند. وامهاي آسان نسبت به يارانه رواج كمتري دارند. هدف طرحهاي وام آسان معمولا مصرف كنندگان هستند.
در برخي موارد اين وامها مستقيما به نصب كنندگان تجهيزات داده مي شود كه اگر به خوبي اداره شوند نتايج مثبتي خواهند داشت.
مشوقهاي مالياتي
مشوقهاي مالياتي مجموعه اي از اقدامات براي كاهش ماليات پرداختي مصرف كنندگاني است كه در كارايي انرژي سرمايه گذاري مي كنند. اين مشوقها شامل استهلاك سريع، اعتبارات مالياتي و تخفيفهاي مالياتي است. به تازگي اقداماتي نظير كاهش ماليات براي تجهيزات كارا از لحاظ انرژي (براي ماليات بر ارزش افزوده يا حق گمرك) يا براي سرمايه گذاري هاي كارايي انرژي (كاهش در نرخ ماليات بر ارزش افزوده) در بسياري از كشورها نيز برنامه‌ريزي شده است.
اعتبارات مالياتي و استهلاك سريع به دليل كم هزينه بودن براي دولت مناسبتر از يارانه هاست. اگر نرخ جمع آوري ماليات به ميزان كافي بالا باشد، عملكرد اين اقدامات نيز مطلوب خواهد بود. اين مشوقها در يك اقتصاد درحال ركود يا درحال گذار، معمولا عملكردي ضعيف دارند و بيشتر در كشورهاي توسعه يافته مورد استفاده قرار گرفته اند.
كاهش ماليات واردات يا ماليات بر ارزش افزوده براي تجهيزات كارا در بسياري از كشورها بطور يكسان اجرا شده است؛ بخشودگي ماليات بر ارزش افزوده نيز براي هزينه كار در كاهش هزينه سرمايه گذاري در نوسازي ساختمانها وجود دارد. بخشودگي مالياتي براي شركتهايي كه تعهدات قابل ملاحظه اي براي پيشرفت كارايي انرژي و يا كاهش انتشار دي اكسيدكرين دارند، روش نويني براي توسعه سرمايه گذاري در كارايي انرژي و كاهش دي اكسيدكربن است.