قلعه آوارسين
قلعه آوارسين منسوب به دوره ساساني تا قرن سوم هجري قمري است كه در 5/22 كيلومتري سمت جنوب خداآفرين و 11 كيلومتري جاده ي اهر – كليبر واقع شده است . حمداله مستوفي بناي قلعه آوارسين را به " بكر بن عبداله " از اصحاب حضرت رسول (ص) نسبت مي دهد كه به امر عمر خليفه ي دوم در سال 22 هجري به آذربايجان لشگر كشيد.
آثار به دست آمده نشان مي دهد كه اين قلعه در دوره اشكاني يا اوايل دوره ساساني ساخته شده و در دوره اسلامي نيز مورد استفاده قرار گرفته است.

اين قلعه داراي 5 برج مدور براي نگهباني است و بلندترين برج آن به ارتفاع بيش از 800 متر از ته دره ، در جبهه غربي هنوز پابرجاست . اين قلعه احتمالاَ از استحكامات دفاعي بابك خرمدين در منطقه قره داغ آذربايجان بود .

قلعه انداب جديد
قلعه انداب جديد در دو كيلومتري جنوب روستاي قلعه باشيدر بخش مركزي اهر واقع است. لازم به ذكر است كه روستاي قلعه باشي،خود در داخل يك قلعه ي قديمي بنا شده است و از ديوارهاي باقي مانده مشخص است كه خود اين روستا در زمان هاي گذشته قلعه بود . اسم اين روستا خود مؤيد اين امر است.
قلعه بابك
قلعه جاويدان ، قلعه جمهور يا دژبد معروف به قلعه ي بابك در 3 كيلومتري جنوب غربي كليبر واقع شده است و 2300 تا  2600 متر از سطح دريا ارتفاع دارد . اين قلعه بر فراز كوهستاني به نام جمهور واقع شده و دره هايي به عمق 400 تا 600 متر از هر سو آن را  در برگرفته است . براي رسيدن به اين قلعه تنها از يك سو و فقط يك راه مال رو وجود دارد.
در كاوش هاي باستان شناسي آثار بسياري از اين قلعه به دست آمده است . از آن جمله مي توان از سفالينه هاي منقوش و لعاب دار مربوط به قرن سوم و سكه هاي مربوطه به دوره اتابكان آذربايجان و هزار اسپيان ( قرون 6 و 7 هجري ) و تنورهاي متعدد پخت نان ياد كرد . 

قلعه پشتو
قلعه تاريخي پشتو بر روي يكي از كوه هاي بلند به نام " هشته سر " ( هشت سر ) در 12 كيلومتري بخش هوراند و 50 كيلومتري شمال شرقي اهر واقع است .
اين قلعه تنها يك راه باريك براي ورود دارد و در سه سمت ديگر آن پرتگاه هاي مخوفي ديده مي شود كه قلعه را نفوذ ناپذير ساخته است . قلعه پشتو بسيار قديمي است و قدمت آن به دوره هاي اشكاني و ساساني مي رسد. اين قلعه يكي از دژهاي مورد استفاده بابك خرمدين بود.

قلعه جوشين
اين قلعه در 26 كيلومتري غرب ورزقان و 6 كيلومتري روستان جوشين واقع شده و راه دسترسي آن بسيار سخت و كوهستاني است . سفال هايي كه در محوطه اين قلعه پيدا شده ، آثاري از ادوار قبل از اسلام و دوران اسلامي تا قرن ششم هجري قمري را شامل مي گردد .
قلعه سن سارود
اين قلعه در 26 كيلومتري شمال مرند در روستاي هرزند و بر روي تپه اي سنگي و مرتفع قرار دارد . در بخش شرقي قلعه،تخته سنگ هاي بزرگي وجود دارد كه آثار باقي مانده،از جمله قسمت هايي از حصارهاي دفاعي قلعه و برج هاي نيم استوانه ي پيش آمده ي آن و بقاياي بناي قلعه ، قرون هفتم و هشتم را نشان مي دهد. در جنوب قلعه نيز گورستاني از ادوار اسلامي وجود دارد.
قلعه ضحاك ( آژدهاك ) عجب شير
قلعه ضحاك يا داش قلعه در 28 كيلومتري عجب شير در ساحل شرقي درياچه اروميه و در 95 كيلومتري جنوب تبريز واقع است. آثار برجاي مانده از برج هاي نيم استوانه اي به نام دروازه ي قلعه و پوشش ديوارها كه از سنگ هاي مكعب مستطيي است ، قدمت آن را تا دوره ساساني مي رساند ولي سفال هاي به دست آمده از اين قلعه مربوط  به سده هاي ششم و هفتم هجري است. 

قلعه ضحاك ( آژدهاك ) هشترود
اين قلعه به فاصله 28 كيلومتري جنوب شهرستان هشترود بر بالاي تونل راه آهن تهران – تبريز در وسط دو رودخانه " قرانقو " و " شورچاي " واقع شده است.
با توجه به سفال هاي سطحي و آثار معماري به جاي مانده، قدمت اين قلعه را مي توان به هزاره دوم پيش از ميلاد نسبت داد . اين قلعه تا دوره تيموريان مورد استفاده بود .

قلعه ضحاك همان قلعه اژدهاك دوره ماد است و آثار ديوارهاي اورارتويي در نقاط مختلف قلعه به چشم مي خورد . ابعاد اين قلعه به وسعت 11 در دو كيلومتر، آنرادر شمار يكي از بزرگ ترين قلعه هاي تاريخي ايران قرار داده است.

پاويون قلعه كه تا حدودي سالم به جاي مانده،مربوط به دوران اشكانيان است و ديوارهاي دو لايه با پيشامدگي هاي مدور و برج و باروهاي دوره اسماعيليه در قسمت غربي قلعه پابرجاست. حفاري هاي باستان شناسي سال هاي 1379 و 1380،پرده از رموز اين قلعه افسانه اي برداشت و آثار دوره اشكاني راآشكار ساخت .

قلعه قيز قالاسي
اين قلعه و غار مجاور آن از آثار تاريخي ديدني مراغه محسوب مي شود كه در 20 كيلومتري جنوب غرب مراغه و در جنوب دره ي عميق كوه هاي گوي داغ ( كوه كبود ) واقع شده است.
طول غار مجاور قلعه قيز قالاسي حدود 35 متر ، عرض آن 24 متر و ارتفاع آن حدود 20 متر است . ارتفاع كلي اين غار و قلعه نسبت به دره ي عميقي كه در مقابل آن وجود دارد ، حدود 1800 متر تخمين زده مي شود .در ارتفاعات پشت قلعه ،  باقي مانده ي حصاري خشتي ديده مي شود.

قلعه كردشت
يكي از قلعه هاي تاريخي آذربايجان كه در حاشيه رود ارس و در روستاي كردشت جلفا واقع شده ،قلعهيكردشت نام دارد. اين قلعه از نظر اهيمت نظامي و تاريخي به ويژه در دوره حكومت عباس ميرزاي قاجار نايب السلطنه فتحعلي شاه در آذربايجان بسيار مورد توجه و يكي از مراكز فرماندهي سپاهيان وي در جريان جنگ هاي ايران و روس بود . اين قلعه در بالاي تپه اي صخره اي ساخته شده و در ارتفاعات آن شش برج نگهباني وجود داشت كه هنوز بخشي از اين برج ها و حصارهاي آن پابرجاست.
قلعه گاوور گوهر
بقاياي اين قلعه كه مربوط به دوره ي اورارتويي است در 45 كيلومتري شرق جلفا و در كنار رود ارس ديده مي شود.
بخشي از ديوارهايي كه از قلعه باقي مانده است ، در بعضي از نقاط داراي برجستگي هاي مضاعفي در گوشه ي آنها است. ارتفاع اين قسمت ها تا سه – چهار متر مي رسد.

تعدادي سفال نيز از اين قلعه به دست آمده كه به اواخر دوره ي اورارتويي تعلق دارد .

علاوه بر اينها تعدادي اشياي گلي مربوط به قرن ششم پيش از ميلاد و برخي نيز مربوطبه دوره هاي ساساني و اسلامي يا ارمني از اين قلعه به دست آمده است.

قلعه ي گوهر كوچك ترين تك بنايي است كه از دوره ي اورارتو تاكنون در ايران شناخته شده است . با توجه به بناي قلعه در بالاي تپه ، گمان مي رود كه اين قلعه در اصل پايگاهي نظامي بودهاست.

قلعه نقدوز ( نودوز )
اين قلعه بر فراز قله مرتفعيمشرف به رودخانه ي اهرچاي در روستاي نودوز در فاصله 35 كيلومتري شرق اهر جاي دارد . برج هاي ديده باني برجاي مانده از قلعه،11 تا 9 متر ارتفاع دارند و از سنگ هاي رسوبي آجري ساخته شده اند.
براي تأمين آب اشاميدني ساكنين قلعه ، تعدادي حوضچه در بدنه سنگي كوه تعبيه شده بود كه از آب باران پر مي شد و به مصرف ساكنين مي رسيد.

قلعه هلاكو ( آق گنبد )
اين قلعه در جزيره ي اسلامي ( شاهي سابق ) بزرگ ترين جزيره مسكوني درياچه اورميه واقع است. قلعه هلاكو بالاي كوهي در اين جزيره ساخته شده و احتمالاَ قبر هلاكو و برخي از سرداران مغول در اين قلعه جاي دارد. 
 اسامي سايرساير قلعه هاي تاريخي به شرح ذيل است: 

قلعه پيغام كليبر، قلعه كلهر،  قلعه قيزلار،قلعه سي بناب ، قلعه داشلوجا ، قلعه قره جالو ، قلعه شربيت ، قلعه شيشه ، قلعه شيور ، آغجه قلعه ، رواسجان ، قلعه اورنگ ، قلعه زنگ ملك ، قلعه جنگل آباد ، قلعه گوررشت آباد قديم ، قلعه گوورشله ران ، دمير قلعه شله بران ، قلعه پشتاب ، قلعه آوالان ، قلعه ميدانلار، قلعه ممشلو ، قلعه دوم ممشلو ، قلعه كندي گرمادوز ، قلعه وينق ، قلعه آغويه ، قاطر قلعه ي جانانلو ، آغجه قلعه ورزقان ( حسن آباد ) ، قلعه سقندل ( سقين دل ) ، قلعه هلاكو مرند.

                                    منبع: كتاب ميراث فرهنگي استان آذربايجان شرقي