خبرگزاري مهر، گروه استان‌ها - علي دايلاري: شهرستان اهر يكي از پنج شهر پرجمعيت استان آذربايجان شرقي و مركز منطقه ارسباران قلمداد مي‌شود، اهر در ۹۷ كيلومتري تبريز و ۷۶۵ كيلومتري شمال غربي تهران واقع‌شده است، شهرستان اهر در مركز منطقه سرسبز و خوش آب‌وهواي ارسباران و در فضايي به وسعت ۱۵ كيلومترمربع گسترده شده است كه اين شهر تا دهه‌هاي پيش بيشتر نام ارسباران و در قرن سوم نامي با عنوان «ميمند» داشت.
از ديگر ويژگي‌هاي تاريخي شهرستان اهر مي‌توان به پايتخت بودنش اشاره كرد، اهر در اواخر قرن دوازدهم و اوايل قرن سيزدهم پايتخت حكمرانان سلسله پيشتكين بود كه تاكنون بخش عمده اي از تاريخچه اين شهر به دلايلي ناگفته باقي‌مانده است.
در اين حالي است كه در زمان حكومت پهلوي اهر همگام با كرج به شهرستان ارتقاء يافتن ولي متأسفانه با پيشرفت و توسعه‌هايي كه كرج اكنون با استان البرز شدن يافته اهر به‌عنوان يكي از شهرستان‌هاي محروم تلقي مي‌شود.
در زمان صفويان اهر توجه پادشاهان را جلب كرد چراكه مقبره شيخ شهاب‌الدين اهري در اين شهر قرار داشت، براي مثال شاه‌عباس دو بار در سال‌هاي ۱۶۰۵ و ۱۶۱۱ از شهر ديدن كرد و همچنين در دوره قاجاريان «اهر» توسط شاهزادگان قاجار اداره مي‌شد ولي بر اساس تاريخ در زمان حمله روس‌ها، با وجود اين‌كه شهر اهر براثر حملات به‌طور كامل تخريب‌شده بود شاهزادگان قاجار بيشتر به دنبال سود و نفع شخصي خود بودند.
اهر يكي از كانون‌هاي جنبش مشروطه ايران بود، چراكه عشاير ارسباران در مناقشات مسلحانه جنبش درگير شده بودند؛ فرماندهي نيروهاي انقلابي و ضدّ انقلابي به ترتيب بر عهد دو قره داغي، يعني ستار خان و رحيم خان چلبيانلو گذاشته شد بعد از برقراري پادشاهي دودمان پهلوي افول اهر شروع شد، كه شاهان پهلوي با تأكيد بر آريا گرايي زمينه يك‌جانشيني اجباري عشاير را فراهم كرده و بدينسان به اقتصاد ناحيه ضربات مهلكي زدند ولي در نهايت، رضاشاه با تغيير دادن نام تاريخي قره داغ به ارسباران سعي كرد هويت تاريخي منطقه را منهدم كند.
كمپ گردشگري سد ستارخان اهر كانوني براي مسافران نوروزي
سد ستارخان شهرستان اهر با داشتن شرايط مناسب اكنون به يكي از جاذبه‌هاي گردشگري منطقه تبديل‌شده، اين سد از نوع خاكي بوده و در برنامه‌ريزي اوليه سد ستارخان براي ذخيره‌سازي ۱۲۰ ميليون مترمكعب بود كه بعد از آب‌گيري مهندسي متوجه شدند كه نمي‌توان بيش از ۹۰ ميليون مترمكعب آب را در آن ذخيره كرد.
طي سال‌هاي گذشته سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري به دليل وجود جاذبه‌هاي گردشگري در كنار سد ستارخان با همكاري شهرداري اهر، نسبت به ايجاد كمپ گردشگري سد ستارخان اقدام كردند.
به دليل شرايط آب و هوايي مناسب سد ستارخان در فصل‌هاي مختلف و گرم سال و همچنين امكان صيد انواع ماهي در آب‌هاي اين سد و فضاي سبز اطراف و ايجاد كمپ گردشگري در اين محل، موجب شده تا سد ستارخان به تفرجگاهي براي خانواده‌ها و جوانان تبديل شود، اين سد اخيراً به زيستگاه پرندگان مهاجر تبديل‌شده كه در تابستان مرغابي، لك‌لك و مرغ ماهي‌خوار و در فصل زمستان انواع مختلف پرندگان آبزي در اين سد ديده مي‌شوند و اين امر موجب توجه سياحان بسياري به اين منطقه شده است.
مقبره شيخ شهاب‌الدين محمود اهري و موزه ادب عرفان
مقبره شيخ شهاب‌الدين اهري در مختصات جغرافيايي جنوب شهرستان اهر واقع‌شده كه قدمت اين بناي تاريخي به بيش از ۸۰۰ سال مي‌رسد كه در دوران حكومت شاه‌عباس در دوره صفويه بازمي‌گردد، البته آثاري از دوره ايلخانان در اين مقبره ديده مي‌شود.
اين بناي تاريخي براثر دو زلزله بالاي شش ريشتر سال ۹۱ شهرستان‌هاي اهر، ورزقان و هريس متحمل خسارت‌هاي بسيار شده ولي اكنون باگذشت نزديك به چهار سال از اين زلزله هنوز هيچ اقدامي در خصوص بازسازي آن صورت نگرفته است.
موزه مقبره شيخ شهاب‌الدين اهري از ديگر قسمت‌هاي مختلف و جاذبه‌هاي گردشگري است كه در سال ۱۳۷۴ بانام موزه ادب و عرفان راه‌اندازي شد، اين موزه تا سال ۹۱ براي بازديد فعاليت خوبي داشت ولي بعد از زلزله اشياء عتيقه موزه ادب و عرفان اهر به دليل آسيب‌هاي واردشده به بنا جمع‌آوري و در محل ديگري نگهداري مي‌شود.
تاكنون كه نزديك به چهار سال از تعطيلي موزه اهر مي‌گذرد نه اقدامي براي بازسازي بناي مقبره انجام‌شده و نه موزه مجدداً راه‌اندازي شده كه با پيگيري‌هاي صورت گرفته مسئولان پاسخ قانع‌كننده‌اي نداده‌اند.
سؤال اينجاست كه اشياي موزه در چه محلي نگهداري مي‌شود و اگر احتمال ريزش آوار وجود دارد چرا از نيروي انساني در مقبره شيخ شهاب‌الدين اهري استفاده مي‌كنند اميدواريم مسئولان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان آذربايجان شرقي جواب قانع‌كننده‌اي داشته باشند.
مسجد جامع اهر و اثري كه ثبت ملي شده است
اين مسجد قديمي‌ترين مسجد شهرستان اهر بوده كه هسته اول ساخت مسجد جامع اهر در دوره سلجوقي شكل‌گرفته و از دوره ايلخاني تا دوره صفوي نيز توسعه‌يافته است.
مسجد جامع اهر داراي ۲۱ گنبد با طلاق‌هاي آجري و ستون‌هاي عظيمي مي‌باشد كه در سنگ‌نبشته‌هايي، باني و تاريخ آن ذكرشده است و در چند سال اخير مرمت ديوارهاي بيروني و ورودي اين مسجد از سوي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري آغازشده و همچنان ادامه دارد.
به گفته مسئولان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان آذربايجان شرقي، مسجد جامع اهر در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان يكي از آثار تاريخي شهرستان اهر به ثبت ملي رسيده است.
بازار سرپوشيده اهر معروف به بازار «نصير بيگ»
بازار تاريخي شهرستان اهر يا همان بازار نصير بيگ يكي از بازارهاي تاريخي و با قدمت بالا بعد از بازار تبريز بوده كه حجره‌هاي قديمي و مشاغل آن اين بازار را به يكي ديگر جاذبه‌هاي گردشگري مشهور كرده است.
بازار نصير بيگ تماماً با گنبد آجري پوشيده شده و در بالاي درب حجره‌ها تزئينات ديده مي‌شود كه در كمتر بازاري مي‌تواند داشته باشد.
تاريخ اوليه بنا به‌درستي معلوم نيست ولي در دوره قاجاريه و زمان رشيد الملك والي منطقه مرمت و ساخت‌وسازهايي در بازار تاريخي شهرستان اهر صورت گرفته و اين بازار داراي شاخصه‌هاي متعددي است كه در راسته‌بازار، بازار نصير بيگ، بازار كفاشان و بازار جعفرقلي خان از آن جمله‌اند.
اهر؛ پايتخت ورني جهان با قدمتي بيش از ۳۰۰ سال
شهرستان اهر با قرار گرفتن در مركز منطقه ارسباران صنايع‌دستي همچون ورني دارد كه عمدتاً اين محصول توليدي در شهر اهر و كليبر و برخي مناطق مغان توسط ورني بافان از جمله روستائيان و عشاير بافته مي‌شود و همين صنايع‌دستي منحصربه‌فرد اهر و ارسباران، شهرستان اهر را به پايتخت ورني ايران و جهان تبديل كرده است.
علي نجفي هنرمند ورني باف اهري به خبرنگار مهر، مي‌گويد: نشانه‌هايي از قدمت ۳۰۰ ساله ورني در منطقه ارسباران و اهر و منطقه مغان وجود دارد كه حاصل خلاقيت ورني بافان منطقه است.
وي مي‌افزايد: تنها با بافت ورني نمي‌توان اصالت اين هنر و فرهنگ را حفظ كرد بلكه بايد با استفاده از روش‌هاي مختلف اين هنر ديرينه را كه تنها مختص شهرستان اهر بوده و اهر را به پايتخت ورني تبديل كرده به كشورهاي جهان صادر كرد.
هنرمند ورني باف اهري ادامه مي دهد: باوجود اين‌كه در ايام تعطيلات نوروز قرارگرفته‌ايم، بهترين كار اين است كه ورني را به مسافران و گردشگران بيشتر و بهتر معرفي كنيم.
روستاي كوجان هوراند بهشت صخره‌نوردان
روستاي كوجان داراي ۱۷ خانوار بوده و با شهر هوراند، ۱۲ كيلومتر و تا اهر ۶۵ كيلومتر راه مالرو و جيپ رو فاصله دارد.
روستاهاي پشتاب و كوجان در ميان دره‌هاي كوهستاني پوشيده از درختان نيمه جنگلي و ميوه‌اي همچون گيلاس، گردو، توت، انجير و انار واقع‌شده كه وجود اين درختان جذابيت خاصي به روستا مي‌دهد.
راه روستاهاي كوجان و پشتو يا پشتاب كه بيشتر به پشتو قلعه سي معروف است بسيار نامساعد و كوهستاني بوده و از كنار قهوه‌خانه بين‌راهي روستاي اينجار و از جاده ارتباطي اهر - هوراند راه ارتباطي قلعه تاريخي جدا مي‌شود، جاذبه گردشگري اين روستا مسير دسترسي صعب‌العبور و زيبا و بكر آن و صخره‌هاي تند و بلندي است كه بهشت صخره‌نوردان مي‌تواند باشد.
جنگل طبيعي تنباكولو در هوراند واقع‌شده و به‌عنوان يكي از مناطق جنگلي ارزشمند رويشگاه گونه‌هاي متنوع گياهي و يكي از جاذبه‌هاي مهم گردشگري شهرستان به شمار مي‌آيد كه سالانه پذيراي هزاران گردشگر است.
منطقه تاريخي قوبول دره سي نيز در يك كيلومتري غرب قريه چناب (چينو) از توابع هوراند پشت كوه سنگي مرتفعي واقع‌شده، در مقابل آن، كوه هشت‌سر قرار دارد كه به روايتي مسكن اصلي بابك خرم‌دين بوده است.
تپه تاريخي اژدها داش در اين دره قرار دارد. بر بدنه و بالاي آن غارهايي است كه به گفته اهالي هركدام گنجايش بيش از ۲ هزار نفر را دارد، در دشت لشكرگاه هوراند تپه بسيار كوچكي به شعاع تقريبي ۱۵ و ارتفاع ۵/۱ متر وجود دارد كه در اصطلاح محلي به اژدها داش (سنگ اژدها) معروف است، از اين تپه آثاري مختلف از قبيل قطعات سفال و سنگ چخماق مربوط به قرون اوليه هزاره اول قبل از ميلاد به‌دست‌آمده است.
تپه باستاني آغامال تپه سي از ديگر مناطق تفريحي و گردشگري هوراند مي‌توان نام برد؛ در قريه شكرلو در ۳۰ كيلومتري شمال غربي هوراند و در كناره‌ي شرقي رود جين سو واقع‌شده است. اين تپه به دوره اشكانيان و قرون اوليه اسلام منسوب است.
قلعه قهقهه زنداني دست نيافتي در دوران صفويان
قلعه قهقهه حدود سه كيلومتري راه كوهستاني از روستاهاي گنجويه و قره آغاجلو مي‌گذرد در سمت شمالي اين قلعه هفت برج و بارو بناشده كه با ديوارهاي بلند و محكم محصور كه ورودي قلعه طوري ساخته كه بيش از يك نفر نمي‌تواند از آن عبور كند.
اين قلعه در دوره صفويه محل نگهداري مجرمان سياسي بود و در اوايل حكومت صفويه هميشه عده‌اي از شاهزادگان درجه اول و رجال بزرگ داخلي در اين محل تحت نظر و زنداني بوده‌اند.
شاه اسماعيل دوم، القاص ميرزا و سام ميرزا (نويسنده كتاب تحفه سامي) از جمله افرادي بود كه به‌فرمان شاه‌تهماسب اول، سال‌ها در اين قلعه زنداني‌شده بودند، غير از شاهزادگان، افراد بانفوذ و قدرتمندي چون خان احمد گيلاني و اميرخان تركمان، فرمانرواي آذربايجان به امر سلطان محمد خدابنده از ديگر زندانيان قلعه قهقهه بوده‌اند.
قلعه و زندان قهقهه مانند قلعه پيغام كليبر از سه حصار متداخل تشكيل‌شده، حصارها علاوه بر تعيين حدود قلعه براي تكميل ديوارههاي سنگي كوه تعبيه‌شده‌اند و نشان مي‌دهد قلعه‌اي دست‌نيافتني است.
زندان قلعه اتاقي است كه در بدنه دژ ساخته‌شده به‌طوري‌كه سه ديوار آن مشرف‌به پرتگاه و ازيك‌طرف به داخل قلعه راه دارد و در سمت شمال غربي برجي هشت‌ضلعي براي ديدهباني ساخته‌شده كه از دامنه كوه تا فراز قلعه راهي تنگ و سربالا به طول نيم فرسنگ كشيده كه حتي يك نگهبان و تفنگچي هم مي‌تواند به‌راحتي از آن دفاع كند.
شهرستان اهر يكي از زيباترين شهرستان هاي آذربايجان شرقي است كه مقصد بسياري از گردشگران نوروزي بوده و در ايام تعطيل ديگر سال نيز اين شهرستان مملو از مسافران و گردشگران داخلي و خارجي است.