محصولات پتروشيمي صنايع پتروشيمي را مي توان به سه دسته معين تقسيم كرد:
۱- محصولات بنيادي مثل اتيلن ؛ پروپيلن ؛ گوگرد ؛ بنزين ؛ آمونياك و غيره . ايـن محصولات پايه و اساس محصولات زياد ديگـر پتروشيمي را تشكيل مي دهد.
۲- محصولات مياني كه از محصولات بنيادي توليد شده و مواد اوليه كارخانه هاي توليد كننده محصولات نهايي را تشكيل مي دهند . مثل پلي كلروروينيل (پي وي سي )؛ ملامين و…
۳- محصولات نهايي كه براي ساختن لوازم و وسائل مورد استفاده صنايع و عموم مردم به كار مي روند؛ مثل الياف مصنوعي؛ اشياي پلاستيكـي ؛ لاستيك؛ كود هاي شيميايي و غيره .
مسائل استعمال و ارزش جهان ي محصولات پتروشيمي امروزه زندگـي بدون محصولات پتروشيمي بسيار مساله است .
در ايـن پارت مسائل استعمال بعضي محصولات پتروشيمي را به طور خلاصه بيان خواهيم كرد.
كودهاي شيميايي علت بسياري اثر گذار ي در ازدياد محصولات كشاورزي جهان مي باشند و بدون استفاده آنها به يقين مي توان گفت كه جمعيت جهان ي دچار مضيقه ي شديد غذايي خواهد شد در بعضي كشو رها در اثر كشت و زرع عرض سـال هاي زياد ؛ مواد غذايي زمين تحليل رفته و چنانچه زمين با كودهاي مناسب تغذيه نشود . برداشت محصول بسيار كم است . امروزه پايه و اساس كود شيميايي را ” ازته و آمونئياك ” تشكيل مي دهند. پلاستيك ها در بيشتر احتياجات عمومي و صنعتي سهم مهمي دارند و ركن بنيادي زندگـي امروزي را ز تشكيل مي دهند هر يك از پلاستيك ها داراي معين اتي هست كه ممكن است با معين ات پلاستيك ديگـر كاملا تفاوت داشته باشد .
امروزه پارت اعظم يك قايق را پلي استرهاي مسطح تشكيل مي دهد. در هر ماشين بيش از ۱۴ كيلوگرم و در هواپيما هاي مافوق صوت ؛ بيش از ۲/۵ تن پليمر هاي مصنوعي استفاده خواهد شد . پلاستيك ها در تسخير فضا سهم اثر گذار ي داشته اند . بدون پلاستيك ؛ ساخته لباس فضائي نسبتا غير ممكن بود. پلاستيك ها چنين در ساخته لوازم ساختماني ؛ كف پوش ؛ كيسه و بسته بندي ؛ حتما ت الكتريكـي و عايق بندي ؛ بطري؛ لوازم طبي ؛ جراحي و غيره به كار مي روند.
لاستيك : يكـي ديگـر از محصولات پتروشيمي ؛ لاستيك هست كه به ميزان زيادي در ساخته تاير وسايل نقليه به كار مي رود ولي مسائل استعمال زياد ديگـر ي از قبيل استفاده در ساخته لوله ؛ پوشش كابل ؛ تسمه نقاله و غيره دارد .
الياف هاي مصنوعي به علت دارا بودن فوائد فيزيكـي و شيميايي متفاوت ؛ مسائل استعمال گوناگون دارند .براي مثال نايلون سـال نها در ساخته جوراب به كار ميرفت و بعد در جهت ساخته پوشاك ؛ پرده ؛ پارچه هاي گوناگون و غيره ؛ مورد استفاده قرار گرفت . الياف پلي استر كه به نام هاي داكرون و تريلن ناميده مي شوند حتي از الياف طبيعي و مصنوعي ديگـر قدرت زيادتري دارند استفاده ايـن نوع الياف به علت داشتن فوائد گوناگون مثل چروك نشدن سريع زياد شده است . الياف پلي استر به ميزان زيادي در ساخته پارچه ؛ پرده ؛ فرش ؛ تسمه هاي نقاله ؛ طناب و غيره مورد استفاده قرار مي گيرد . مواد پاك كننده به ميزان زيادي چه در صنعت و چه در مصارف خانگي جايگزين صابون شده است .
ايـن مواد نه تنها جهت شست و شو به كار مي روند ؛ بلكه ويژگي ميكروب كشي مي باشند . علاوه بر آن چه گفته شد ؛ مواد پتروشيمي مسائل استعمال زياد ديگـر ي دارند. مواد سمي مثل حشره كش ها ؛ حلال ها؛ منفجره ؛ مواد ضد انفجار ؛ مواد رنگي ؛ چسب هاي نواري ؛ چسب مايع ؛ بر چسب هاي كاغذي و صنعتي ؛ انواع رنگهاي ساختماني . اسيدهاي گوناگون براي آب كاري فلزات ؛ آب كاري پلاستيك ها ؛ چربي زدايي ؛ پاك كننده ها و اسيدهاي مورد استفاده در آزمايشگاه ها ؛ گاز كلر براي تصفيه ي آب آشاميدني ؛ گاز كربنيك براي نوشابه سازي و آتش نشاني ؛ گوگرد و دوده هاي صنعتي براي لاستيك سازي ؛ انواع تينر ؛ استن و مواد سوختن و بسياري فرآورده هاي ديگـر ؛ همه از محصولات صنعت پتروشيمي مي باشند . فرآورده هاي نفتي بعد از تهيه فرآورده هاي حاصله از نفت ‚گام پيچيده بعدي روش رساندن آنها به خريداران خواهد بود
براي انتخاب راه حمل فراورده ها عوامل متعددي را بايستي در نظـر گرفت كه عبـار تند از : نرخ هزينه حمل‚ ميزان فرآورده ها و مسافت بين مراكز توزيع و استفاده كنندگان . مصارف عمده فرآورده هاي نفتي عبـار آزمايش از حمل و نقل ‚تامين گرما و روشنايي و ايجاد برق .ولي اما نفت يك ماده چند خاصيتي است: روغن موتور ‚موم‚ وسائل جلاكاري ‚اكثر داروها و وسائل آرايش همه مواد خام خود از نفت مي گيرند .صنعت پتروشيمي فرآورده هاي بيشماري به ما مي دهد كه براي صنايع و زندگـي روزمره ما ارزش بسيار دارد. فراورده هاي نفتي اكثرا به صورت عمده از پالايشگاه خارج مي شوند گر چه بعضي از آنها قبلا در قوطي يا بشكه بسته بندي شده و آماده تحويل به استفاده كننده مي باشند .مشتريان عمده ‚مثل كارخانه هاي برق يا كارخانه هاي شيميايي بعضي وقتها سفارشات خود را به وسيله لوله ‚كاميون ‚راه آهن يا كشتي مستقيما از پالايشگاه دريافت مي دارند
مشتريان كوچكتر عموما احتياجات خود را از مراكز و انبـار هاي توزيع كه ((پايانه)) يا((انبـار )) ناميده مي شوند دريافت مي دارند. فراورده ها به وسيله (كشتي فراورده )يا دو به كاميونهاي نفتكش و با واگنهاي نفتكش راه آهن براي خريداران حمل مي شوند . وظيفه با ارزش و پيچيده ساوقت توزيع يك شركت نفتي ايـن ست كه يقين حاصل نمايد محصولات مورد نياز به مقادير درست در وقت مقرر به مقصد معين تحويل گردد علاوه بر ايـن شركتها دائما كوشش دارند كه با برنامه هاي تحقيق ي خود مرغوبيت فرآورده ها و خدمات و راهنمايي هاي فني ضروري را تامين كنند. اصولا هفت يا هشت گروه بنيادي فرآورده نفتي وجود دارد ولي بايستي افزود كه هر گروه حاوي چندين نوع فرعي هست كه كاربرد متفاوت دارند فرآورده هايي كه از اجزا سبكتر ساخته مي شوند بيشتر براي وسايل حمل و نقل و ايجاد گرما و نور بكار مي روند.
نفت عمدتا به عنوان ماده خام صنايع پتروشيمي مورد استفاده قرار مي گيرد. گاز سبك (LPG)
عموما بصورت سيلندر و بطري عرضه مي گردد و معمولا در مسكن ها ؛ هتلها ؛ رستورانها و موسسات ديگـر به عنوان سوخت آشپزي و گرما ي بكار مي رود . در چند كشور از جمله الجزاير و هلند به عنوان سوخت ماشين استفاده خواهد شد . و در ژاپن بيشتر تاكسي ها از ايـن سوخت استفاده مي كنند. ولي اما ماده اي كه بيش از همه با ماشين رابطه دارد همـان ا بنزين است . ماشين ران امروزي انتظار دارد ماشين ش در سرماي صبحگاهي براحتي روشن شود و براه افتد . از ايـن رو بنزين هاي مدرن حاوي آميخته اي هست از مواد اضافي از قبيل ضد يخ ؛ ضد كوبش و مواد شستشو دهنده . شركتهاي نفتي همواره با كارخانه هاي موتور سازي در رابطه نزديك مي باشند تا بتوانند مواد سوختي مناسب موتورهاي مدرن را به عمل آورند. در ابتدا بنزين مثل بقيه اجناس در فروشگاههاي وسايل فني و يا فروشگاههاي مواد غذايي به فشيوه مي رسيد . با افزوده شدن تقاضا ؛ پمپ بنزين هاي اختصاصي احداث شد كه بعضي از آنها تعميرگاه داشتند .
در تعميرگاههاي مدرن تكيه روي سرعت تحويل و سهولت كار هست :
بعضي شان ۲۴ ساعته باز مي باشند و مجهز به پمپ هاي بي مقصدي و سيستمي كه مشتري مي تواند با استفاده از كارت اعتبـار ي تربيت دهد كه بهاي جنس خريداري شده مستقيما از حساب بانكي اش برداشت شود . اكثر ايـن موسسات ؛ علاوه بر انواع وسائل ماشين اجناس ديگـر ي از قبيل مواد غذايي و گل مي فروشند ؛ و بعضا سرويس خشك شويي و كافه تريا دارند. يك نوع سوخت ديگـر به نام ” نفت چراغ ” در هواپيما هاي غير نظامي بكار مي رود . با دقت به ايـن كه هواپيماهاي مسافر بري سـال انه بيش از ۱۵۰۰ ميليارد كيلومتر پرواز مي كنند نگفته پيدهست كه ايـن ماده سوختي چه بازار وسيع ي دارد. اكثر كشورهاي در حال گسترش براي حفظ منابع طبيعي خود معمولا براي گرما و روشنايي بجاي هيزم نفت چراغ استفاده مي كنند.
گازوئيل در موتورهاي ديزلي كاميونها ؛ اتوبوسها ؛ وانت ها ؛ قطارها و كشتي ها استفاده خواهد شد و همين طور در صنايع و كارخانه هاي برق كاربردهايي دارد. مازوت براي ايجاد گرما ؟؛ قوت برق و در كشتيهاي توربين بخاري استفاده خواهد شد . سنگين ترين رسوبات يعني فقير مصارف وسيع ي براي آسفالت كاري و به عنوان پوشش عايق رطوبتي سدها ؛ تونل ها و مخازن آب دارد. همين طور از بعضي رسوبات مواد خام مورد نياز جهت تهيه مواد روغن كاري بدست مي آيد . نفت دست نخورده بصورت عمده به كارخانه روغن سازي حمل خواهد شد و در آن جا طبق فرمولهاي ويِژه با مواد شيميايي ويِژه اي آميخته مي گردد . هر نوع ماشين ي ؛ از يخچال كوچك خانگي گرفته تا ماشين آلات غول آساي ماشين سازي؛ احتياج به روغن كاري دارد. پس بازار مواد روغن كاري وسيع و در عين حال بسيار پيچيده هست چون براي هر كاربردي يك فرآورده ويِژه بايستي توليد گردد . يك گروه از فرآورده ها بايستي مورد بحث ويِژه قرار گيرد : مواد شيميايي بي شماري كه از نفت مشتق مي گردد . صنعت پتروشيمي با صنعت نفت بستگي نزديك دارد . در واقع اكثر كارخانه هاي پتروشيمي سازنده فرآورده هايي مي باشند كه با فرآورده هاي ساخته شده از منابع كمياب طبيعي رقابت دارند ؛ از قبيل لاستيك مصنوعي بجاي لاستيك طبيعي ؛ و پودر شستشو بجاي صابون .
همين طور فرآورده هاي كاملا تازه اي از آنها ساخته خواهد شد كه زندگـي روزانه ما را دگرگون كـرده است: اشيا پلاستيكـي براي مسكن ؛ وسائل بسته بندي در سوپر ماركت ؛ پارچه هاي “بشور و بپوش ” مواد رنگرزي ؛ وسائل چسب و انواع رنگ . صنعت شيمي براي ساخته مواد خام خود جهت تهيه هزاران فرآورده اي كه موجبات آسايش و سهولت زندگـي مدرن را فراهم مي كنند؛ متكي به مواد نفتي هست حفاظت محيط زيست دقت صنعت نفت به محيط زيست تازگي ندارد . تجارت نفت مستلزم عمليات بسيار وسيع و متعددي هست :
سكوهاي عظيم الجثه ؛ كشتي هاي نفتكش ؛ پالايشگاه ها ؛ هزاران كيلومتر خط لوله – كه همگي در محيط زيست اثر مي گذارند. از سـال ها پيش شركتها نفتي ميزان زيادي از وقت و بودجه خود را براي پيدا كردن راههايي جهت كم شدن آثار نامطلوب عمليات خود بر روي محيط زيست صرف كـرده اند
اما در تحليل نهايي مسـال ه عبـار آزمايش از تعادل بين نياز به مواد نفتي و علاقه به حفاظت محيط زيست سـال م. شركتهاي نفتي و دولتها در ايـن دو زمينه همكاري مي كنند و در مقياس بين المللي كوشش دارند ايـن تعادل را تامين نمايـن د. در ايـن چند سـال اخير اثرات عمليات نفتي بر روي محيط زيست موضوع بحث هاي وسيع اي بوده است . ايـن اثرات ممكن است كوتاه مدت باشد ؛ مثل ريزش تصادفي نفت يا فرآورده هاي نفتي ؛ و يا دراز مدت مثل ” مسـال ه گرم مسكن ” (گرم شدن محيط كره زمين ) و يا آسيب به قشر اوزون فضا كه اثرات آن در جهان ي كه نسل هاي آينده از ما به ارث مي برند مشهود خواهد شد.
پتروشيمي چيست ؟
بيش از نيم قرن از استفاده فرآورده‌هاي نفتي به صورتي غير از سوخت مي‌گذرد. به مرور وقت و با پيشرفت علم و تكنولوژيو انسان تعداد روزافزوني از ئيدروكربنها را به طور ناب از بقيه فرآورده‌هاي نفتي جدا كرده و به استفاده توليد بقيه مواد شيميايي و صنعتي رسانيده است . صنايع وابسته به نفت را كه از مواد نفتي محصولات غيرنفتي ساخته مي‌كنند را صنايع پتروشيمي مي‌نامند. مواد اوليه حاصل از صنعت نفت كه براي ساخته بقيه فرآورده‌هاي شيميايي به كار مي‌رودو مواد پتروشيمي ناميده مي‌شود.
هم اكنون از كل ئيدروكربنهاي توليدي در جهان تنها حدود پنج درصد يا كمي بيشتر به عنوان مواد اوليه در صنايع پتروشيمي به استفاده مي‌رسدو ولي ارزش فرآورده‌هاي ساخته شده از ايـن پنج درصد در حدود ۲ مساوي ارزش محصولات نفتي هست كه از بقيه ۹۵% ئيدروكربنهاي توليدي به فشيوه مي‌رسد. پس كاملا�'�' منطقي هست كه حتي‌المقدور از استفاده ايـن ئيدروكربنها به عنوان مولد انرژي جلوگيري به عمل آيد و اولويت خاصي براي استفاده از ايـن ذخاير ارزشمند و محدود در جهان در صتايع پتروشيمي داده شود.
گسترش صتايع پتروشيميو اثرات چشمگير و پرارزش ي در پيشرفت اقتصادي و گسترش صنايع و بالا بردن سطح تكنولوژي در جهان و در سـال هاي اخير در ايران داشته است .
به عنوان مثال در كارخانه كود شيميايي شيراز و مجتمع پتروشيمي بندر امام خمينيو با استفاده از گاز طبيعي و نيتروژن هواو سـال انه صدها هزار تن آمونياك توليد مي‌شود. آمونياك حاصل همراه با مواد ديگـر براي ساختن مقادير زيادي اورهو نيتريك اسيدو آمونيوم نيتراتو كودهاي آميخته و غيره به كار مي‌رود. در ايـن مجتمعها همين طور مواد ديگـر ي از قبيل سديم كربناتو سديم فسفاتو گوگردو سولفوريك اسيد و فسفريك اسيد ساخته مي‌شود.
در مجتمع پتروشيمي آبادان با استفاده از گاز اتيلن و پروپن حاصل از پالايشگاه نفت آبادانو سـال انه مقادير زيادي پلاستيك نوع P . V. C همراه به هزاران تن سود سوزآور و نوعي فرآورده شيميايي به نام دودسيل بنزن ساخته مي‌شود. از ماده اخير در كشور ما براي ساخته پودرهاي رخت‌شويي (مواد پاك‌كننده غير صابوني) استفاده مي‌كنند. انواع فرآورده‌هاي شيميايي آروماتيك در آبادان توليد مي‌شود.
مجتمع پتروشيمي ايران كه از بزرگترين مجتمعهاي پتروشيمي جهان خواهد بود عهده‌دار ساخته مقادير زيادي مواد شيميايي گوناگون از قبيل مواد زير مي‌باشد:
كلريد اتيلنو كلريد وينيلو پلي اتيلنو پلي پروپيلنو كائوچوي مصنوعيو بنزنو آنيلين و مشتقات آنو سود سوزآور و گاز مايع.
در كارخانه دوده سازي (كربن بلاك) اهواز دوده ساخته مي‌شود. ايـن ماده از سوختن ناقص گاز طبيعي حاصل مي‌شود. ايـن ماده در رنگسازي و لاستيك سازي و بعضي صنايع ديگـر ارزش زياد دارد.
صنايع با ارزش ديگـر ي چون ساخته انواع پلاستيكها و نايلن‌هاو الياف مصنوعيو داروهاي گندزداو حشره‌كشهاو شامپوهاو كرمهاي قشنگي و مواد منفجره و غيره وابسته به صنايع پتروشيمي است .
پليمرها كه امروزه در تهيه انواع وسيله‌ها نقش بسيار مهمي دارند يك از محصولات ارزشمند صنعت پتروشيمي است . پليمرها يا ماكرومولكولهاو مولكولهايي با جرم مولكولي بسيار زياد مي باشند كه از به‌هم پيوستن مولكولهاي آسان و كوچك به وجود مي‌آيند. ايـن مولكولهاي آسان را مونومر مي‌نامند. تفلون يك پليمر فلوئوردار است . پليمر پلي‌لاتيلنو از به پيوستن مولكولهاي اتيلن تحت فشار زياد و گرما ۱۰۰ تا ۴۰۰ درجه بدست مي‌آيد. پلاستيك نوع P . V. C از به پيوستن مولكولهاي كلريد وينيل حاصل مي‌شود. در صنعت پتروشيمي از واكنشهايي مثل كراكينگ ( شكستن مولكولهاي بزرگ به مولكولهاي كوچك) و آنتي‌كراكينگ ( اتصال مولكولهاي كوچك و تبديل آنها به مولكولهاي بزرگ) استفاده مي‌كنند.
ايران به عنوان چهارمين توليدكننده نفت جهان و داشتن دومين ذخاير بزرگ گاز جهان و ۸۰ درصد درآمدهاي صادراتي خود را از نفت و گاز تامين مي نمايد و اميدوار است تا انتها دهه جاري ۱۴ درصد از بازار جهان ي پتروشيمي را در دست بگيرد و ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي خود را به ۲۳ ميليون تن در سـال افزوده شدن دهد.طيف وسيع اي از محصولات مصرفي و مواد اوليه و محصولات صنعتي از محصولات پتروشيمي است كه مطابق دسته بندي كدهاي ISIC عمدتا در كدهاي ۲۳۲۰ و ۲۴۱۱و ۲۴۱۲ و ۲۴۲۱ قرار مي گيرد.صنايع پتروشيمي (Petrochemical industry)و بخش از صنايع شيميايي است كه فرآورده هاي شيميايي را از مواد خام حاصل از نفت يا گاز طبيعي توليد مي نمايد .در اوايل قرن بيستم نفت خام و گاز طبيعي به عنوان ماده اوليه براي ساخته بيشتر تركيبات مورد نياز انسان و ارزش حياتي و روز افزوني پيدا كـرده است . صنعت پتروشيمي تأمين كننده بنيادي مواد مصرفي مورد نياز در بيشتر صنايع شيمياييو برق و الكترونيكو نساجيو پزشكيو خودروسازيو لوازم خانگيو غذايي و غيره است .
يكـي از مهمترين خصوصيات صنعت پتروشيمي ارزش افزوده بسيار بالاي آن است . بدين مفهوم كه با تغييرات شيميايي و فيزيكـي بر روي هيدروكربورهاي نفتي و گازي مي توان ارزش محصول را به ميزان ۱۰ تا ۱۵ درصد افزوده شدن داد. از خصوصيات ديگـر ايـن صنعتو تنوع محصولات آن و تأمين مواد اوليه هزاران كارگاه و كارخانه صنايع پايين دستي آن است كه از نظـر اشتغال زايي و كسب درآمدهاي ارزي و قطع وابستگي نقش بسيار اثر بخش ي در اقتصاد كشور دارد.توليد محصولات پتروشيمي به گونه اي است كه اكثرا ً يك واميزان بنيادي در بالا دستو ماده اوليه واحدهاي ديگـر را توليد مي نمايد و مثل واميزان الفين كه با توليد اتيلن و پروپيل نياز واحدهاي پلي اتيلن و پروپيل را تأمين مي نمايد .در صنايع وابسته به نفت هر چه به سمت محصولات نزديك به بازار استفاده متمايل شويمو با فرصت هاي شغلي بيشتر و كم هزينه تر روبرو هستيم. به نحوي كه طبق گزارشات معتبر بين المللي براي ايجاد هر شغل در صنعت پالايشو به حداقل ۵۰۰ هزار دلار و در صنايع بالا دستي پتروشيمي ۳۶۰ هزار دلار سرمايه گذاري نيازمنديم. در حاليكه در صنايع پايين دستي پتروشيمي مثل صنايع پلاستيك با صرف هزينه اي به مراتب كمتر مي توان به ايجاد اشتغال پرداخت.
تقسيم بندي صنايع پتروشيمي
در ايـن واحدها هيدروكربن هاي سبك خطي- حل پر قدرت اشباع و يا غير اشباع موجود در نفت خام و يا موجود در گاز طبيعي به صورت آميخته هاي چندتايي از بقيه هيروكربن ها جدا شده و به عنوان مواد اوليه براي واحدهاي بنيادي فرستاده مي شـود .
در ايـن واحدها مواد اوليه به مواد پايه مثل متانو گاز سنتزو اولفين هاو دي اولفين هاو حل پر قدرت هاو كلرو گوگرد تبديل مي شوند
در صنايع پتروشيمي به واحدهايي واسطه گفته مي شـود كه از نظـر خط توليد و برحسب ضرورت در بين واحدهاي بنيادي و واحدهاي نهايي قرار گرفته باشند و با دقت به ايـن كه مواد نهايي وجود داشته باشد. مثلاً براي توليد پي وي سي از اتيلنو نياز به دو واميزان واسطه اي يكـي جهت ساختن دي كلرواتيلن و ديگـر ي جهت ساختن كلرور وينيل از آن نياز است .
در ايـن واميزان فرآورده نهايي پتروشيمي توليد و به بازار عرضه مي گردد.
در واحدهاي پايين دست پتروشيمي فرآورده هاي نهايي پتروشيمي به محصولات مصرفي تبديل مي شوند. واحدهاي توليد الياف مصنوعي حتما ت پلاستيكـي و لاستيكـي از مهمترين واحدهاي پايين دست پتروشيمي محسوب مي گردند.
با دقت به نوع فرآيندهاي موجود در مجتمع هاي پتروشيميو خوراك مصرفي آنها مفرق است و حاوي گاز شيرينو گاز ترشو نفتاي سبك و سنگينو NGL , LPG و خاك فسفات مي شـود .
منبع:پتروشيمي