تغییرات ترکیب حاملهای انرژی در سالهای ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ نشان دهنده کاهش عرضه نفت خام در ازای افزایش گاز غنی است.

به گزارش شانا ، رشد جمعیت ، آسایش طلبی، استفاده و دسترسی به مواد ، حرکت و ارتباطات و تکنولوژیهایی که پاسخگوی خواستهای جمعیت رو به فزونی است، با خود تقاضای روز افزون انرژی و انگیزه‌های تامین این تقاضا را به همراه آورد.
تولید کنندگان انرژی به ناچار به دنبال منابع قابل دسترس‌تر و ارزانترند و مصرف کنندگان هم در پی قیمت ارزانتر و دستیابی سریعتر به انرژی هستند. این امر به خودی خود ، نه کارآیی در مصرف انرژی را بالا می‌برد و نه تراکم مواد مضر در محیط زیست را به حداقل می رساند.
تنها پیشرفت مداوم تکنولوژی و افزایش کارآیی تولید است که می تواند مصرف انرژی را در ادامه افزایش تولید متعادل کرده و اثرات زیست محیطی آن را کاهش دهد.

در این میان قیمتهای انرژی یارانه زیادی را در بر دارند که خود موجب مصرف اضافی و اتلاف انرژی می‌شود. اعطای یارانه ، مانع پاکیزه سازی سوختهای موجود و توسعه شقوق دیگر سوختهای پاک می شود، اما حذف یارانه ، مستلزم توانایی مالی و استانداردسازی تجهیزات و وسایل مصرف کننده انرژی است.
در هر دو مورد عرضه و تقاضا ، تمایل یا تمایل نداشتن مردم می‌تواند مانع عمده‌ای در ایجاد تغییرات سریع باشد. قیمتگذاری، رقابت موثر و نوآوری صنعتی تا حدود زیادی بر اولویتهای مردم اثر می‌گذارند.
در ایران قیمت انرژی، غالبا حتی هزینه‌های تولید را نیز در بر نمی‌گیرد، چه رسد به هزینه‌های اضافی اجتماعی و زیست محیطی که هزینه اثرات برونی نامیده می‌شوند. قیمتهای سوبسیددار انرژی در ایران یکی از موانع اصلی در بالا بردن بازدهی انرژی است.
از سوی دیگر، جایگزینی گاز با سوخت مایع از دیگر راهکارهایی است که می تواند به افزایش درآمدهای ارزی و کاهش هزینه های دولت به تامین انرژی کشور کمک کند و ابزاری باشد برای سرعت بخشیدن به خروج اقتصاد ایران از رکود.
وزیر نفت در این مورد با بیان این که یکی از برنامه های دولت برای خروج از رکود اقتصادی، جایگزینی گاز با سوخت مایع در نیروگاههای کشور است، گفت: در ٥ ماه اخیر تحول عظیمی در تولید و تامین گاز کشور رخ داده و به همین نسبت از مصرف سوخت مایع کاسته شده است.
وزیر نفت ایران با اشاره به مقایسه ٥ ماه نخست امسال با دوره مشابه درسال گذشته و کاهش مصرف سوخت مایع، اظهار کرد: تلاش وزارت نفت بر این است که بیش از گذشته اقدامهایی برای کاهش هرچه بیشتر سوخت مایع و جایگزینی آن با گاز انجام دهد.
وی با تاکید بر این که هرچه سوخت مایع کمتری مصرف شود، صادرات نیز افزایش خواهد یافت، تصریح کرد: جایگزینی گاز با سوخت مایع همراه با پیش بینی برنامه های میان مدت و بلندمدت وزارت نفت برای افزایش راندمان حرارتی نیروگاهها در آینده انجام خواهد شد.
با توجه به سخنان وزیر نفت و نیاز به توجه بیشتر به روند تغییرات در جایگزینی گاز با سوخت مایع آمارهای رسمی وزارت نفت نشاندهنده حرکتهای رو به رشدی در این بخش است که البته با راه اندازی فازهای باقیمانده پارس جنوبی موفقیتهای بیشتری در بخش انرژی کشور کسب خواهد شد.
در ادامه این گزارش، روند تغییرات در سهم انواع حاملهای انرژی در سبد انرژی کشور طی سالهای ١٣٨٠ تا پایان ١٣٩٠ مورد بررسی قرار گرفته است:


تولید انرژی اولیه
انرژی اولیه شامل انواع حاملهای انرژی است که بدون فرآورش و تبدیل در کشور تولید می شود. انرژی اولیه شامل نفت خام، گاز طبیعی غنی، زغالسنگ، برق آبی، انرژیهای تجدید پذیر، هیزم و سوختهای سنتی است.
مجموع تولید انرژی اولیه در ایران در طی سالهای ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ از ٢١٦٦,٥٤ میلیون بشکه معادل نفت خام به ٣٠٧٥.٦ میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
تولید انرژی اولیه طی این دوره در بخش نفت خام با رشد ٥,٣ درصدی از ١٣٥٢.٦٩ میلیون بشکه به ١٤٢٤.٨٣ میلیون بشکه و تولید گاز غنی با رشد ١٠٢.٤ درصدی از ٨٠٣.٤٣ میلیون بشکه معادل نفت خام به ١٦٢٦.٣٣ میلیون بشکه افزایش یافته است.
بر اساس ترازنامه هیدرو کروبوری، در سال ١٣٩٠ بیشترین سهم در تولید انرژی اولیه مربوط به تولید گاز غنی بوده است.
در طی سالهای ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ سهم گاز در تامین انرژی اولیه در ایران، با افزایش تولید گاز از فازهای مختلف میدان پارس جنوبی و سایر میادین گازی از ٣٧,٠٨ درصد به ٥٢.٨١ درصد افزایش یافته است. در طرف مقابل در طی این دوره سهم نفت خام در تولید انرژی اولیه از ٦٢.٤٤ درصد به ٤٦.٣٣ درصد کاهش نشان می دهد.
در این مدت، تولید انرژی اولیه در بخش زغالسنگ از ٤,٨ میلیون بشکه معادل نفت خام به ٤.٥ میلیون بشکه کاهش و در بخشهای برقی، آبی، بادی، خورشیدی و زیست توده از ٢.٩٩ میلیون بشکه معادل نفت خام به ٧.٤ میلیون بشکه، در بخش انرژی نو ( خورشیدی حرارتی) از ٠.٠٠٥ میلیون بشکه معادل نفت خام به ٠.١٨٧ میلیون بشکه و در بخش سوختهای سنتی از ٢.٦٣ میلیون بشکه معادل نفت خام به ١٢.٣ میلیون بشکه افزایش نشان می دهد.
با توجه به سهم ناچیز ( ٠,٧٩ درصد) سایر حاملهای انرژی اولیه در سال ١٣٩٠، تولید انرژی اولیه کشور همچنان به منابع نفت و گاز وابسته است که حدود ٩٩.٢١ درصد از کل را تشکیل می دهد.

عرضه انرژی اولیه
عرضه انرژی اولیه شامل میزان حاملهای انرژی تولیدی و وارداتی، پس از کسر صادرات، تزریق، سوخت عرضه شده به کشتیهای بین المللی، گازها و سایر حاملهای قابل جمع آوری، با در نظر گرفتن ذخیره و یا برداشت از ذخیره به عنوان انرژی اولیه است که جهت مصارف داخلی عرضه می شود.
عرضه انرژی اولیه در داخل در سال ١٣٨٠ بالغ بر ١٠٤٨,٤٣ میلیون بشکه معادل نفت خام بوده که با رشد ٨٣ درصدی در سال ١٣٩٠ به ١٧٩٢.٦٧ میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
ترکیب حاملهای انرژی در عرضه انرژی اولیه برای مصرف داخلی در سال ١٣٩٠ شامل ٢٩,٧ درصد نفت خام، ٦٨.٨ درصد گاز غنی و حدود ١.٥ درصد زغالسنگ، سوختهای سنتی و انرژیهای تجدید پذیر بوده است.
این در حالی است که ترکیب حاملهای انرژی اولیه برای مصارف داخلی در سال ١٣٨٠ شامل ٤٥,١ درصد نفت خام، حدود ٥٣.٩ درصد گاز غنی و یک درصد زغالسنگ، سوختهای سنتی و انرژیهای تجدید پذیر بوده است.
مقایسه تغییرات در ترکیب حاملهای انرژی در عرضه انرژی اولیه برای مصارف داخلی در سالهای ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ نشان دهنده کاهش عرضه نفت خام در ازای افزایش گاز غنی در طی این مدت است.

مصرف انرژی نهایی
حاملهای انرژی تولید شده در سیستمهای فرآورش و تبدیل پس از کسر مصرف عملیاتی و تلفات فرایندهای تولید انرژی برای بخشهای مصرف کننده نهایی، شامل بخش خانگی، تجاری، حمل و نقل، صنعت، کشاورزی، خدمات، پتروشیمی، مصارف غیر انرژی زا و سایر موارد عرضه می شوند.
حاملهای انرژی مصرفی در بخش انرژی نهایی شامل فراورده های نفتی، گاز غنی، گاز سبک، مایعات و میعانات گازی، برق آبی، بادی و خورشیدی، اتمی و انرژیهای نو و زغالسنگ و سوختهای سنتی است.
مصرف انرژی نهایی در طی سالهای ١٣٨٠ تا ١٣٩٠ با رشد ٦٤ درصدی از ٧٤٩,١٦ میلیون بشکه معادل نفت خام به ١٢٢٧.٣ میلیون بشکه معادل نفت خام افزایش یافته است.

مصرف انرژی نهایی در بخش خانگی
مصرف انرژی نهایی در بخش خانگی با رشد ٦٥,٣ درصدی از ٢١٦.٦١ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٣٥٨.١ میلیون بشکه در سال ١٣٩٠ افزایش پیدا کرده است.
در سال ١٣٨٠ سهم بخش خانگی در کل مصرف انرژی نهایی ٢٨,٩ درصد بوده که در سال ١٣٩٠ به ٢٩.١٨ درصد افزایش نشان می دهد. ضمنا سهم گاز طبیعی در این بخش در سال ١٣٨٠ بالغ بر ٥٧.٣ درصد بوده است که در سال ١٣٩٠ به ٧٥.٨ درصد افزایش یافته و نشان دهنده رشد روز افزاون توسعه گاز رسانی به مناطق مختلف کشور است.

مصرف انرژی نهایی در بخش تجاری، خدمات و عمومی
مصرف انرژی نهایی در بخش تجاری، خدمات و عمومی با افزایش ٢٥ درصدی از ٥٦ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٧٠,٠٨ میلیون بشکه در سال ١٣٩٠ بالغ شده است.
قابل ذکر این که سهم گاز طبیعی در این بخش در طی سالهای مورد بررسی از ٣٣,١ درصد به ٥٦.٦درصد افزایش نشان می دهد.

مصرف انرژی نهایی در بخش حمل و نقل
مصرف انرژی در در بخش حمل و نقل ( شامل مصرف برق حمل و نقل در مترو، اتوبوسهای برقی و...) با رشد ٥٣,٤ درصدی از ١٩١.٨ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٢٩٤.٣١ میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
سهم بنزین موتور در سال ١٣٨٠ بالغ بر ٤٧,٤ درصد مصرف نهایی در این بخش بوده که به دلیل جایگزینی این فراورده با سوخت گاز مایع و گاز طبیعی و از طرفی اعمال سهمیه بندی به حدود ٤٠.٦ درصد در سال ١٣٩٠ کاهش یافته است. سهم نفت گاز نیز به دلیل کنترل در بخش توزیع و جایگزینی این فراورده با گاز، در طی این دوره از ٤٥.٥ درصد به ٤٢.١ درصد کاهش نشان می دهد.
در مجموع، در بخش حمل و نقل سهم گاز طبیعی به عنوان سوخت جایگزین از ٠,٠١ درصد در سال ١٣٨٠ به ١٣.٠٧ درصد در سال ١٣٩٠ افزایش نشان می دهد.

مصرف انرژی نهایی در بخش صنعت
در سال ١٣٩٠در بخش صنعت با سهم ٢٥,٦٧ درصدی از کل مصرف انرژی نهایی کشور بالغ بر ٣١٥.٠٣ میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی مصرف شده است. این مقدار نسبت به سال ١٣٨٠ دارای افزایش ١٤٥.٤٥ میلیون بشکه ای و رشد ٨٦ درصدی است.
با توسعه شبکه گازرسانی، سهم گاز طبیعی در کل مصرف نهایی انرژی این بخش از ٥٣,٦ درصد در سال ١٣٨٠ به ٧٥.٤ درصد در سال ١٣٩٠ افزایش پیدا کرده است.

مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی
مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی(بدون مصرف گاز طبیعی) که عمدتا در سالهای گذشته شامل نفت، گاز و برق بوده، با رشد ٥٠,٥ درصدی از ٣٠.٣٥ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ٤٥.٦٨ میلیون بشکه در سال ١٣٩٠ افزایش پیدا کرده است.
سهم برق در سال ١٣٨٠ در این بخش ٢١,٤ درصد بود که با برقی شدن پمپهای آب کشاورزی سهم برق به حدود ٣٨.٦ درصد در سال ١٣٩٠ افزایش یافته است. در نقطه مقابل، سهم مصرف نفت گاز در این بخش که در سال ١٣٨٠ به دلیل گستردگی و پراکندگی فعالیتهای کشاورزی در سطح کشور ٧٤.٥ درصد از مصرف انرژی نهایی بود در سال ١٣٩٠ به ٥١.٥ درصد کاهش نشان می دهد.
همچنین، در سال ١٣٩٠ سهم گاز طبیعی از مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی به دلیل ایجاد مجتمعهای بزرگ کشت و صنعت به ٨,٣ درصد افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که سهم گاز طبیعی در مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی در سال ١٣٨٠ صفر گزارش شده است.

مصرف انرژی نهایی بخش پتروشیمی
در بخش پتروشیمی، از حاملهای انرژی عمدتا به عنوان خوراک پتروشیمی ( گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی، پلاتفرمیت، گاز اتان و نفتا) بهره گیری می شود که در تراز نهایی، سالهای اخیر خوراک واحدهای هیدروژن سازی در پالایشگاههای نفت نیز در آن لحاظ شده است.
سهم بخش پتروشیمی در کل مصرف انرژی نهایی در سال ١٣٨٠ بالغ بر ٩,٣ درصد بوده که در سال ١٣٩٠ به ١٠.٢٩ درصد افزایش پیدا کرده است.
مقدار مصرف انرژی نهایی در این بخش با رشد ٨٣ درصدی از ٦٩,١٣ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ١٣٨٠ به ١٢٦.٢٣ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ١٣٩٠ افزایش نشان می دهد.

پیمان جنوبی

منابع:
ترازنامه هیدرو کربوری ١٣٩٠
دانشنامه رشد
شانا