بررسی تطبیقی شاخص تنبلی در ایران و کشورهای جهان[1]
رضا یگانه[2] و همکاران

چکیده: مقاله حاضر درصدد بررسی تطبیقی میانگین شاخص تنبلی در ایران و 55 کشور جهان، این سؤال اساسی را دنبال می کند که آیا ایرانیان از دیگر کشورهای جهان تنبل ترند؟ به همین منظور شاخص تنبلی ساخته شد تا میانگین این شاخص بین ایران و دیگر کشورهای مورد مطالعه در این تحقیق مورد ارزیابی و مقایسه قرار گیرد.این پژوهش در مقام آزمون مدعا با واقعیت هایی که فرضیات تحقیق بر آنها دلالت دارند از روش تطبیقی کمی استفاده نموده است و بر مبنای تحلیل ثانویه مجموعه داده های کمی در سطح جهان، بین سال های 2006-2005، میانگین تنبلی در ایران را با دیگر کشورهای جهان مورد تحلیل قرار داده است. نتایج نشان می دهند که بر اساس شاخص ساخته شده در این تحقیق میزان تنبلی ایرانیان از متوسط جهانی بیشتر است و تنها کشورهای عربی هستند که بیش از ایرانیان دچار تنبلی اند و رتبه اول تنبلی در جهان را دارند. در انتها نیز تلاش شده تا برخی راهکارهای فردی و جمعی تنبلی نیز بیان شود.

کلید واژه: تنبلی فردی، تنبلی اجتماعی، مطالعه تطبیقی

بیان مسأله
بررسی دوره های تاریخی مختلف و مطالعه سفرنامه های فرنگیانی که به ایران سفر کرده اند، شواهدی از تنبلی ایرانیان به دست می دهند (رایت، 1385؛ موریه، 1380؛ وامبری، 1372؛ بنجامین، 1366؛ پولاک، 1361؛ اورسل، 1352 و مورگان، 1335). بعلاوه در بُن بیشتر ِمشکلات افراد جامعه و مشخصه هایی که کم و بیش از آن ها با عنوان آسیب های فرهنگی و یا اجتماعی یاد می کنند، خصوصیت اخلاقی تنبلی اجتماعی را مشاهده می کنیم که به اعتقاد برخی از صاحبنظران، بسیاری از ویژگی های نامطلوب ما بر روی آن سوار شده است و در فرهنگ و خصلت جمعی ما بسیار ریشه دارد (چلبی، 1381؛ قاضی مرادی، 1378؛ بازرگان، 1357 و جمالزاده، 1345). این مسأله تا بدانجا مهم است که رهبران جامعه نیز «تنبلی اجتماعی» را به عنوان «دشمن درونی ایرانیان» مطرح کرده اند.
در کلی ترین برداشت،‌ تنبلی را مترادف با فقر ِحرکتی می دانند. فردی تنبل است که هیچ رغبت و اشتیاقی به تحرک و جنب و جوش نداشته و از پویایی و جست و خیز در گریز است. در جامعه ای که تنبلی رخنه می کند، افراد آن برای انجام امور کوچک و بزرگ در زندگی شخصی و یا مناسبات اجتماعی و عمومی، همیشه کار امروز را به فردا می اندازند، تصمیم سازی و تصمیم گیری را به دیگران واگذار می کنند، تغییر و تحولی را که آرزو می کنند -بدون کوچک ترین اقدامی- از دیگران انتظار می کشند، عادت به فکر کردن ندارند و برای هر انتخابی تعلل می ورزند. بالطبع در چنین جامعه ای میزان تولید و بازده شغلی بسیار پایین و علاقه و اشتیاق به کار کم است؛ سازندگی به کندی پیش می رود و زمان از ارزش واقعی برخوردار نیست.روشن است که جامعه تنبل دچار رخوت و خواب آلودگی می شود، در پذیرش اندیشه و مصرف کالا هیچ نظام و ترتیبی رعایت نمی کند. تجارت،‌ صنعت و علم، یا راکد است و یا به کندی به پیش می رود، جریان پیشرفت دچار انحراف می شود و انسجام، تعادل و سلامت جامعه به خطر می افتد. در چنین شرایطی به نظر می رسد فرهنگ مصرف و غفلت، می تواند از جمله پیامدهای تنبلی در چنین جوامعی محسوب گردد.همچنین استفاده نامناسب از نیروی انسانی برای توسعه یک کشور نیز پیامد دیگری است که جامعه تؤام با تنبلی با آن مواجه می شود. این در حالی است که در هرکشوری نیروی انسانی مهمترین عامل برای توسعه محسوب می شود، و وجود تنبلی اجتماعی می تواند مهمترین مانع توسعه و پیشرفت گردد.با توجه به این مطالب، مقاله حاضر در پی آن است تا پرسش اصلی این تحقیق که «آیا ایرانیان تنبل هستند؟» را با استفاده از داده های کمی و آماری بین المللی مورد بررسی قرار دهد. برای این مهم ابتدا شاخصی نظری (با تکیه بر داده های بین المللی موجود) ساخته می شود و در مرحله بعد با بهره‌گیری از روش تطبیقی، از این شاخص برای مقایسه ایران با دیگر کشورهای جهان استفاده می شود و به تحلیل ثانویه داده های کمی در سطح جهانی پرداخته می شود.

مبانی نظری
در فرهنگ فارسی «تنبلی» به معنای تن پروری، بی کارگی، کاهلی و اهمال و سستی به کار رفته است (فرهنگ فارسی، ج 1، 1147). تنبلی یا سستی (فتور) از نظر لغوی به دو معنی استفاده می شود: دست کشیدن پس از استمرار در کاری، یا سکون بعد از حرکت و جنبش؛ و کسالت، بی حالی، یا سستی و تنبلی پس از شادابی و کوشش. از لحاظ اصـطــلاحـی نیز تنبلی «دردی است که ممکن است گریبانگیر بعضی اشخاص دارای فعالیت و کار گردد. البته هر انسانی حتماً دچار آن می گردد. درجه پایین آن؛ کسالت، سستی یا تنبلی است و درجه شدیدتر آن؛ دست کشیدن از کار و آرام و سکون گرفتن پس از شور و شوق مداوم و تحرک و فعالیت پیوسته می باشد» (ساروخانی، 1370).
مقوله تنبلی به عنوان یک خصیصه فردی موضوع مطالعه روانشناسی قرارگرفته و از آن به «اهمال کاری»[5] یاد شده است. روانشناسان (آلیس و جیمزنال، 1375؛ آقا تهرانی، 1383) اهمال کاری را چنین تعریف کرده اند: «کاری را که تصمیم به اجرای آن داریم، به آینده موکول کنیم». جوهره این رفتار نیز، تعویق انداختن، تعلل ورزیدن، سبک گرفتن و سهل انگاری در کار است. «بلس» نیز تنبلی را به تعویق انداختن کارهایی می داند که فرد باید می کرد یا دوست دارد بکند. به عبارت دقیق تر، تنبلی، «به تعویق انداختن انجام کاری است که می دانید همین الآن باید انجام شود و به آینده موکول گردد» (بلس،1386: 14).
برخی جامعه شناسان «تنبلی اجتماعی» را با کرختی و رخوت اجتماعی[6] مترادف دانسته و رشد کند حرکت اجتماع را «تنبلی اجتماعی» نامیده اند. در این تعاریف مضمون هایی مثل عدم پذیرش تحولات جدید و قبول تداوم حرکت های نامنطبق با حیات اجتماعی را از مختصات تعاریف «تنبلی‌اجتماعی» می‌دانند (ساروخانی، 1370: 707).
اما در ادبیات جامعه شناسی، کمتر بحثی در باره تنبلی موجود است و در ایران، تقریبا هیچ بحثی در این باره موجود نیست، لذا در این مقاله تلاش می شود با تکیه بر «نظریه انتخاب عقلانی»[7] حدود مفهومی تنبلی اجتماعی بیان و روشن شود.
اصول‌ و مبانی‌ (آگزیوم‌) کنشگر عقلانی‌، پایه‌ تقریباً تمام‌نظریه‌پردازی‌های‌ مؤثر در علوم‌ اجتماعی‌ است‌ (اودن‌، 2001؛ استارک‌، 1994؛ بودون، 1998؛ کلمن‌، 1377). در نظریه‌ انتخاب‌ عقلانی‌، جامعه‌ مجموعه‌ای‌ از افراد است‌ که‌ کنش‌ عقلانی‌ معطوف به هدف (یا در تعریف وبر کنش مبتنی بر عقلانیت ابزاری) دارند. این‌ افرادِ آگاه‌ و مختار و هدفمند در هر شرایطی‌ بدنبال‌ بیشینه‌ کردن‌ سود خود هستند (لیتل‌،1373: 69).
«کلمن»‌ سردمدار جامعه شناسی انتخاب عقلانی بر این عقیده است که‌»کنشگر، کنشی‌ را انتخاب‌ می‌کند که‌ حداکثر فایده‌ را نصیب‌ او سازد»(کلمن‌، 1377: 32). نظریه‌ فردگرایانه‌ و عمومی‌ او درباره‌ نظام‌های ‌اجتماعی تلاش وی برای حل این مسأله اصلی جامعه شناسی است که تبیین‌ پدیده‌ اجتماعی‌ با توجه‌ به‌ خود افراد، و نه‌ دیگر شیوه‌های‌ موجود می‌باشد. عناصر پایه‌ و اصلی‌ نظریه‌ کلمن‌ درباره‌ نظام‌های‌ اجتماعی‌، کنشگران‌، و منابع‌ یا وقایع‌ هستند. کنشگران‌ در این‌منابع‌ و وقایع‌، منافعی‌ داشته‌ و بر برخی‌ از آنها تسلط‌ دارند. اصلی‌ترین‌ ایده‌های‌ نظری‌ عبارتند از: 1) اینکه‌ افراد به‌دنبال‌ نفع‌ فردی‌ بوده‌ و به‌ گونه‌ای‌ عمل‌ می‌کنند که‌ گویی‌ می‌خواهند سود حاصل‌ از منابع‌ و وقایع‌ را به‌ حداکثر برسانند.2) اینکه‌ به‌ منظور به‌ حداکثر رسانیدن‌ این‌ سود، تسلط‌ بر این‌ منابع‌ و وقایع‌ را با یکدیگر مبادله‌ می‌نمایند.
‌نگاهی کوتاه به آثار نظریه پردازانی چون؛ «ماکس وبر»، «هرسانی»[8]، «ریمون بودون» و «جان الستر» آنان را در زمره صاحب نظران نظریه انتخاب عقلانی قرار می دهد (اودن، 2001). بطوریکه «ماکس وبر» برای روشن شدن کنش عقلانی به طبقه بندی کنش می پردازد. «هرسانی» عمل‌ عقلانی‌ را در زندگی‌ روزمره‌، رفتاری‌ می‌داندکه‌ بهترین‌ وسایل‌ در دسترس‌، برای‌ رسیدن‌ به‌ یک‌ هدف‌ مشخص‌ انتخاب‌ می‌کنند(هرسانی،1986: 83). «بودون‌« نیز مانند وبر به‌ معنای‌ ذهنی‌ِ کنش‌ یا باورها توجه‌ دارد. وی‌، یک‌ الگوی‌ شناختی[9]‌، یا جایگزینی‌ برای‌ انتخاب‌ عقلانی‌ را پایه‌گذاری‌ می‌کند (بودون‌، 1998)، که در برگیرنده‌ کنشی‌ است‌ که‌ نه ‌منفعت‌طلبانه‌ است‌ و نه‌ حتی‌ ابزاری‌ است‌. «جان‌ الستر» فیلسوف‌ و تاریخ دان‌ نروژی، همانند کلمن‌ و بودون‌، انتخاب‌ عقلانی‌ را با توجه‌ به‌ جستجوگری‌ برای‌ مبانی‌ خرد توجیه‌ می‌کند. نظریه‌ عمومی‌ جامعه‌ شناختی‌ الستر در موارد بسیاری‌ با الگوهای‌ انتخاب‌ عقلانی‌ ارائه‌ شده‌ از سوی‌ کلمن‌ و بودون‌ مشترک‌ است‌، به‌ جز اینکه‌ این‌ نظریه‌ از نظریه‌ کلمن‌ و حتی‌ نظریه‌ بودون‌ کمتر ساختارگرایانه‌ است‌.
با استفاده از چارچوب انتخاب عقلانی، می توان برای تنبلی دو حالت در نظرگرفت: «تنبلی فردی» و «تنبلی اجتماعی». «تنبلی فردی» (که از آن، علاوه بر laziness به temporal dilemma هم یاد شده) حالتی است که فرد میان دو انتخاب مخیر می شود، یکی لذت آنی و دیگری نفعی شخصی در آینده که برای کسب آن نفع، باید از این لذت گذشت.
انتخاب کردن و نیز علم به زیان آور بودن انتخاب لذت فعلی و سودمند بودن نفع آینده ابعاد مهم تنبلی هستند. انتخاب در اینجا به معنای آن است که یک کنشگر عاقل، بصورت نسبی از مزایا و معایب هر دو گزینه آگاه است، یعنی می داند که الآن چه می کند و می داند که انتخاب لذت آنی در زمان حال، چه زیانی برای فرد در آینده دارد، و با علم به این دو گزینه، «انتخاب» می کند. البته در بسیاری موارد، رفتار و انتخاب فرد از نظر ناظر بیرونی، مصداق تنبلی است، اما فرد رفتار خود را تنبلی نمی داند، یا آنچنان که باید، از عواقب رفتار خود آگاه نیست. در این صورت، باید با تربیت یا حتی اجبار وی را به سمت گزینه درست رهنمون شد.
نکته دیگر اینکه،گاه فرد به دلیل تعارض شناختی، وقتی بدنبال لذت آنی باشد، مزیت های نفع آتی را کمتر از حد واقعی برآورد می کند و نیز زیان های عدم دنبال کردن نفع آتی و بی عملی و لذت طلبی آتی را کمتر برآورد می کند. علاوه بر آن، محاسباتی را وارد می کند که غیرمعقول است، مانند وقتی که فرد مراجعه به دندانپزشک برای معاینه دندان خود را به عقب می اندازد و همواره امیدوار است که رشد علم و تکنولوژی در آینده، این تنبلی وی را جبران کند. همچنین، فرد گاه اصولاً محاسبه را کنار می گذارد و اصلاً توجهی به عمل خود ندارد، چون با هر محاسبه ای، رفتار وی غلط است؛ لذا کار را به فردا واگذار می کند (چو فردا شود فکر فردا کنیم)، و مهم آن است که «الآن» نیست و لذا وجدان فرد آسوده است. لذا در «تسویف» و در فرایندی که نفس بر سر خود کلاه می گذارد، باید دقت بیشتر کرد.
آنتونی گیدنز نیز تعریفی مشابه از تبنلی دارد. او (به نقل از کسل، 1386: 25) با طرح مساله «امنیت وجودی» ذکر می کند که «کنشگران اعمالی را دوباره و دوباره به اجرا می گذارند که برایشان آرامش بخش بوده است. هر گونه آشفتگی و اختلال در این روال ها، نوعا به منزله بی ثباتی تجربه می شود و افراد همواره مراقب اطراف خود هستند تا مطمئن شوند که وقایع طبق روال و به نحو قابل پیش بینی در جریان است. این مطلب، ماهیت محافظه کارانه زندگی اجتماعی را تا حدی تبیین می کند. ما آنچنان به امور مانوس زندگی می چسبیم که حتی جنبه های ناخوشایند زندگی را نیز بازتولید می کنیم. پس ممکن است همچنان شغل خسته کننده یا ازدواج مصیبت باری را ادامه دهیم، حتی اگر گزینه های بهتری در دسترس باشد.»
باز هم امنیت وجودی تبیین می کند که چرا افراد کمتر در باره پیامدهای منفی رفتارهایشان تامل می کنند، یا از موارد نگران کننده پرهیز می کنند، زیرا اگر فرد به طور جدی و پیوسته نگران تاثیرات نامعلوم (و فعلا ناشناخته) هوای آلوده و مواد سمی بر جسم خود باشد، زندگی روزانه برایش دشوار می شود، لذا این امور به محاق فراموشی سپرده می شود. (همان، ص 47)
نوع دیگر تنبلی، «تنبلی اجتماعی» است. تنبلی اجتماعی گاه محصول تنبلی افراد جامعه و برآیند تنبلی آنها است. یعنی وقتی کثیری از افراد، بی عمل و لذت طلب هستند، در سطح جامعه نیز این فرایند مشاهده می شود. این نوع از تنبلی‏، نمودهای متعدد دارد؛ پایین بودن سطح بهره وری اداری، عدم اقبال به کار طولانی مدت و سخت و... .
اما صورت دیگر تنبلی اجتماعی حالتی است که «ریمون بودون» در کتاب «منطق اجتماعی» (1364) آن را «اثر منتجه نظام های وابستگی متقابل» می داند. یعنی افراد در سطح فردی، رفتاری نسبتاً مطلوب دارند، اما این رفتار در سطح جمعی به نتیجه مطلوب منتج نمی شود. دلیل آن هم ناهماهنگی در سطح نهادهای اجتماعی است. فرضاً وقتی که تلویزیون برنامه های جذاب و آگهی های طولانی مدت خوش ساخت پخش می کند، هدف آن در اینجا کسب درآمد و جذب مخاطب است، ولی در عوض مخاطب خردسال و نوجوان بجای انجام تکالیف، به تماشای تلویزیون جذب می شود، و محصول آن، عدم موفقیت نظام آموزشی است.
بر اساس توصیف ذکر شده در بالا، و با تأکید بر جزئیات تعریف تنبلی و نحوه برخورد افراد با آن و همچنین برجسته شدن عناصر انتخاب عقلانی، دو تعریف متفاوت از تنبلی می توان ارائه کرد (این دو تعریف، دو بعد متفاوت از تنبلی را می سازد):
- تمدید یا کش دادن یا اطاله وضعیت فعلی و عدم تمایل به تغییر رفتار یا وضعیت توسط کنشگر. که به نوعی بی عملی است و رخوت و رکود. مثل فردی که در یک ترافیک شلوغ از تاکسی پیاده نمی شود یا در زمان آگهی ها تلویزیون می بیند. در این بعد از تنبلی ترجیح کنشگر در آن است که وضع موجود، هر چند از آن لذت برده نمی شود، حفظ گردد.
- تسویف یا انتخاب لذت آنی بر نفع فردی آتی توسط کنشگر. این تعریف سه بعد دارد: نظام ترجیحات کنشگر، اندازه گیری از لذایذ آنی و اندازه گیری از نفع آتی. در اینجا عمل است مثل رفتن به پیک نیک، به کافی شاپ و... .گاه بر هم زدن وضع موجود تنبلی است، یعنی درس خواندن مداوم یا کار کردن مداوم حفظ وضع موجود است و رها کردن آن، عمل نویی است.
در این کار تحقیقاتی با توجه به اینکه از داده های پژوهش های بین المللی استفاده می کنیم، و این داده ها از سطح تحلیل فردی بدست آمده و سپس برآیند آن به کل جامعه نسبت داده شده است به لحاظ روش شناختی «تنبلی اجتماعی» را محصول تنبلی افراد جامعه و برآیند تنبلی آنها محسوب کرده ایم. یعنی وقتی کثیری از افراد، بی عمل و لذت طلب هستند، در سطح جامعه نیز این فرایند مشاهده می شود و جامعه ای که اکثر افراد آن تمایل کمی به تلاش داشته باشند تنبل محسوب می کنیم. این نوع از تنبلی‏ نمودهای متعدد دارد از جمله؛ پایین بودن سطح بهره وری اداری، عدم اقبال به کار طولانی مدت و سخت، تمایل به جذب شدن در دستگاه های دولتی، عدم ارائه ایده های جدید و خلاقیت در کار و زندگی، انتظار دریافت مزایا و پاداش های دولتی و... .

روش تحقیق
این مقاله در مقام آزمون این مدعا که «ایرانیان افرادی تنبلند» (در مقایسه با کشورهای دیگر) از «روش تطبیقی کمی»[10] یا «تحلیل بین کشوری»[11] برای سنجش داده های موجود درباره شاخص تنبلی اجتماعی استفاده کرده است. در این پژوهش، واحد تحلیل «کشور»، سطح تحلیل «جهان» و واحد مشاهده «کشور/ سال» است، این طرح تحقیق «مقطعی» بوده و در بین سال های 2006- 2005، بر اساس داده های کمی کشورها انجام گرفته و داده ها نیز از بانک جهانی و از پیمایش ارزش های جهانی گردآوری شده اند. این داده ها در وبگاه این دو موسسه موجود است و می توان با طبقه بندی کشورها (که در این مقاله از یونسکو گرفته شده) داده های مورد نظر را استخراج کرد.
جمعیت آماری تحقیق  را کلیه کشورهایی تشکیل داده اند که واجد داده برای انجام مقایسه در این مقطع زمانی بوده اند. بدین ترتیب در این بخش استراتژی تمام شماری (عدم نمونه گیری) مدنظر قرارگرفت؛ با علم به این مطلب که محدودیت های عملی در وجود و دستیابی به داده های مناسب برای کلیه متغیرها در برخی از جوامع، خواه ناخواه تعداد کشورهای تحت مطالعه را تقلیل خواهد داد. واقعیت این است که در کلیه تحقیقات بین کشوری، حجم نمونه مآلاً توسط وجود داده های قابل دستیابی از متغیرهای مورد مطالعه، محدود و تعیین می شود. به همین دلیل یک مشکل مشترک و عمومی در این دسته از تحقیقات عبارت است از کمبود داده برای کلیه متغیرها در تمامی کشورها برای کل دوره زمانی مورد بررسی (راگین، 1388؛ طالبان، 1389). در مجموع به دلیل فقدان داده های لازم برای برخی کشورها در این دوره زمانی، تعداد نمونه تحقیق به 55 کشور محدود گردید.

از آنجا که در مطالعات بین المللی شاخص تنبلی وجود ندارد، با استفاده از تعریف ذکر شده برای تنبلی در بالا، تلاش شده تا نزدیک ترین معرف ها برای شاخص تنبلی برگزیده شود. معرف های شاخص تنبلی[12] در مطالعه تطبیقی حاضر بدین شرح می باشند:

¨     اهمیت کار در زندگی افراد یک جامعه
¨     نظر درباره این دو ایده که؛ چون رقابت مردم را به سخت کوشی و رشد ایده های جدیدشان برمی انگیزاند، خوب است یا در مقابل؛ چون وضعیت بدی را به همراه می آورد، مضر و زیان آور است.
¨     در درازمدت معمولاً سخت کوشی، زندگی بهتری را فراهم می کند یا خوش شانسی.
¨     ارائه ایده های جدید و خلاق بودن
¨     پولدار بودن
¨     کمک به مردم و نزدیکان
¨     داشتن موفقیت های زیاد

(دسته بالا از معرف ها، به واسطه توصیف فرد پاسخگو از مردم و شباهت خود فرد به این گویه ها مورد ارزیابی قرارگرفته است).
¨     مطالبه پاداش و مزایای دولتی که فرد در اختیار ندارد.
¨     عدم پرداخت کرایه وسایل نقلیه عمومی
¨     تقلب در پرداخت مالیات

(سه معرف اخیر نیز به واسطه قابل توجیه بودن این اعمال در نزد افراد جامعه، مورد ارزیابی قرارگرفته است).
مساله اساسی در جامعه ایران (و این مقاله نیز)، تنبلی به عنوان یک رفتاراست نه نظر آنها. اما از آنجا که دسترسی به رفتار مردم ممکن نبوده است، در برخی از موارد بالا، از نظر آنها استفاده شده است. اما باید این نکته را هم در نظر داشت که چون در این مقاله، بنا بر مقایسه میان جوامع بوده است، چون در همه آنها ترکیب یکسانی از نظر و رفتار مردم سنجیده شده است، می توان این ترکیب را با هم سنجید و مبنای کار «تطبیقی» هم همین مقایسه است. یعنی این ترکیب و جایگزینی آن بجای رفتار، تغییر معنی­داری در نتیجه گیری ایجاد نمی کند.
همچنین برخی از این شاخص ها، در نگاه اول کمتر با تنبلی رابطه روشنی دارند. اما اگر به تعریف ارائه شده از تنبلی رجوع کنیم (ترجیح نفع آنی بر نفع آتی)، مشخص می شود که برخی از شاخص ها (و بویژه دو شاخص آخر) بیشتر ترجیح نفع فردی بر نفع جمعی است و نه نفع فردی آنی بر نفع فردی آتی. اما چنانچه در تعریف «دوراهی اجتماعی» نیز می توان مشاهده کرد (جوادی یگانه و هاشمی، 1387)، نفع فردی نیز می تواند از طریق نفع جمعی محقق شود، و لذا با دقت در این تعریف، می توان بصورت غیرمستقیم، ترجیح نفع فردی آنی بر نفع جمعی آتی (و از طریق آن نفع فردی آتی) را نیز تنبلی دانست. این مورد، البته از تعریف تنبلی دور است و به عنوان یک محدودیت این تحقیق شناخته می شود، ولی داده های در دسترس بین المللی محدود بوده، و ناگزیر از استفاده از داده های مرتبط (چه مستقیم و چه غیرمستقیم) بوده ایم.

بدین سان به منظور ساخت شاخص تنبلی این معرف ها را با هم ترکیب نموده و از آنجایی که همه این معرف ها به صورت مثبت آورده شده اند، شاخص عدم تنبلی بدست آمد. مقدار این شاخص بین 0 تا 100 است، بطوریکه هرچه میانگین این شاخص بیشتر باشد به معنای تنبلی کمتر است. به همین خاطر در مرحله بعد عدد 100 را از شاخص عدم تنبلی کم کردیم و در نهایت شاخص تنبلی ساخته شد. بدین معنی که هر چه میانگین گروه کشورهای مورد بررسی در این شاخص بیشتر باشد، بیانگر تنبلی بیشتر در این کشورها می باشد.

فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی این مقاله عبارت است از اینکه؛ میزان تنبلی درکشور ایران به طور معناداری از کلیه کشورهای جهان بیشتر است.
فرضیات فرعی نیز بدین شرح می باشد:
1. میزان تنبلی در کشور ایران به طور معناداری از گروه کشورهای آسیای شرقی و جنوبی بیشتر است.
2. میزان تنبلی در کشور ایران به طور معناداری از گروه کشورهای عربی بیشتر است.
3. میزان تنبلی در کشور ایران به طور معناداری از گروه کشورهای افریقایی بیشتر است.
4. میزان تنبلی در کشور ایران به طور معناداری از گروه کشورهای امریکای لاتین وکارائیب بیشتر است.
5. میزان تنبلی در کشور ایران به طور معناداری از گروه کشورهای اروپایی بیشتر است.
6. میزان تنبلی در کشور ایران به طور معناداری از گروه کشورهای OECD  بیشتر است.

پایایی
برای شاخص سازی در اغلب موارد لازم است به سنجش پایایی مقیاسی که شاخص بر اساس آن درست شده، پرداخته شود. لذا در این بخش آلفای کرونباخ شاخص تنبلی محاسبه گردیده است.

جدول 1.آماره های توصیفی برای هر یک از  معرف های شاخص تنبلی

لازم به توضیح است که تعداد موارد برابر با تعداد کشورهایی است که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته اند. نکته حائز اهمیت در سنجش اولیه این معرف ها آن است که میانگین معرف ها به هم نزدیک است.

جدول2. آماره های توصیفی شاخص تنبلی

همچنانکه مشاهده می گردد جدول فوق آماره های توصیفی شاخص تنبلی را نشان می دهد.

جدول 3. آماره مربوط به هر گویه در رابطه با شاخص

Alpa = 7144/0               Standardized item alpha = 7293/0

بطور کلی نتایج آزمون قابلیت اعتماد نشان می دهد که گویه های مورد استفاده در این تحقیق از سازگاری و هماهنگی مناسبی برخوردارند و به عبارت دیگر مقدار آلفای 71/0 حاکی از همبستگی قابل قبول اجزای درونی شاخص تنبلی می باشد.

یافته های تحلیلی
در این بخش ابتدا نیمرخی از میانگین شاخص تنبلی میان ایران و گروه های کشورهای جهان ارائه می شود[13] و سپس یافته های تحلیلی مورد بررسی قرار می گیرند. لازم به ذکر است که این گروه ها شامل تمامی کشورهای مورد بررسی می باشد.حال در این بخش توصیفی تطبیقی از میانگین کشورهای مورد مطالعه در هر یک از معرف های تشکیل دهنده شاخص تنبلی ارائه می شود؛
در ارتباط با اهمیت کار در زندگی؛ کشورهای افریقایی (83/15) دارای کمترین میانگین و کشورهای OECD (14/69) دارای بالاترین میانگین در میان کشورها می باشند. در ارائه ایده های جدید؛کشورهای آسیای شرقی و جنوبی (85/22) از بیشترین میانگین و کشورهای افریقایی از کمترین میانگین (07/62) برخوردارند.
از نظر اعتقاد به پولدار بودن افراد در جامعه؛ کشورهای افریقایی کمترین میانگین (05/23) و کشورهای امریکای لاتین و کارائیب بالاترین میانگین (07/88) را دارا هستند. به لحاظ کمک به مردم نیزکشورهای عربی (85/18) کمترین میانگین وکشورهای آسیای شرقی و جنوبی (57/40)  بیشترین میانگین را کسب کرده اند.
از نظر داشتن موفقیت های زیاد کشورهای عربی (32/24) کمترین میانگین و کشورهای OECD (32/79) بیشترین میانگین را از آن خود کرده اند. به عبارت دیگر برای کشورهای OECD داشتن موفقیت های زیاد نسبت به کشورهای عربی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در مطالبه پاداش و مزایای دولتی که افراد جامعه در اختیار ندارند؛کشورهای OECD (35/8) کمترین مطالبه و کشور ایران (74/30) خواهان بیشترین مطالبه دولتی هستند.
همچنین کشورهای عربی در عدم پرداخت کرایه کمترین میانگین (72/7) و کشورهای امریکای لاتین و کارائیب (15/29) بالاترین میانگین را در این زمینه دارند.
به لحاظ قابل قبول بودن تقلب در پرداخت مالیات؛ نتایج حاکی از آن است که کشورهای عربی کمترین میانگین (36/5) را در قابل توجیه بودن تقلب در پرداخت مالیات دارند در حالی که کشورهای امریکای شمالی و اروپایی بیشترین میانگین (52/22) را دارند. به عبارت دیگر کشورهای امریکای شمالی و اروپایی نسبت به کشورهای عربی بیشتر تقلب در پرداخت مالیات را قابل توجیه می دانند.
نظر به اینکه سخت کوشی نسبت به خوش شانسی زندگی بهتری را فراهم می کند؛ کشورهای امریکای شمالی و اروپایی بالاترین میانگین (13/70) و ایران کمترین میانگین (22/15) را کسب کرده اند. این بدان معناست که ایرانیان بر خلاف کشورهای امریکای شمالی و اروپایی بیشتر بر این نظرند که خوش شانسی زندگی بهتری را برای افراد به همراه می آورد.
در باب اینکه رقابت در سطح جامعه مفید تلقی می شود و یا زیان آور؛کشورهای OECD با میانگین (65/61) رقابت را از این نظر که مردم را به سخت کوشی و رشد ایده های جدیدشان بر می انگیزاند، خوب ارزیابی می کنند در حالی که ایرانیان با میانگین (07/20) اینگونه رقابت را زیان آور تلقی می کنند.

جدول 4. نیمرخی از شاخص تنبلی در ایران و کشورهای جهان

در ادامه به منظور مقایسه میانگین شاخص تنبلی ایران با دیگر کشورهای جهان، از آزمون T بهره گرفته ایم[21]. نتایج آماری فرضیات تحقیق در قالب جدول زیر ارائه می شود.

جدول 5. آزمون آماری مقایسه تنبلی ایران با کشورهای جهان

* میانگین تنبلی آماره ای از 0 (فقدان تنبلی) تا 100 (حداکثر تنبلی) است.

بر اساس اطلاعات مندرج در جدول فوق، با توجه به اینکه میانگین ایران در میزان تنبلی 11/78 می باشد، نتایج به صورت تفضیلی بدین شرح می باشد، لازم به یادآوری است که شاخص تنبلی در یک مقیاس 0 تا 100 قرارگرفته و بر اساس این مقیاس، کمترین نمره‌ای که این شاخص به خود اختصاص می‌دهد صفر و بیشترین مقدار 100 می‌باشد:
* همانطور که مشاهده می شود میانگین تنبلی گروه کشورهای آسیای شرقی و آسیای جنوبی 13/48 می باشد و با توجه به مقدار آماره T (29/4)، تفاوت میانگین میزان تنبلی بین ایران و گروه کشورهای آسیای شرقی و جنوبی معنادار می باشد. به عبارت دیگر فرضیه اول تحقیق مبنی بر میزان کمتر تنبلی در این گروه از کشورها نسبت به ایران تأیید می شود.
* گروه کشورهای عربی دارای میانگین 13/85 می باشد. در اینجا با وجود اینکه میانگین تنبلی این کشورها از ایران بیشتر می باشد، اما مقدار آماره T (939/0-) تفاوت میانگین میزان تنبلی میان ایران و گروه کشورهای عربی را معنادار نشان نمی دهد. پس فرضیه دوم تحقیق رد می شود.
* همچنانکه در جدول فوق آمده است؛ میانگین تنبلی در میان گروه کشورهای افریقایی 89/72 است. مقدار آماره T (98/0) حاکی از آن است که اختلاف معناداری میان میانگین میزان تنبلی در بین ایران و گروه کشورهای افریقایی وجود ندارد و میزان تنبلی در ایران به طور معناداری از کشورهای افریقایی بیشتر نیست. بدین سان فرضیه سوم تحقیق مبنی بر بیشتر بودن میزان تنبلی در ایران نسبت به کشورهای افریقایی رد می شود.
* در ارتباط با کشورهای امریکای لاتین و کارائیب این چنین می توان گفت که دارای میانگین 47/44 می باشند و مقدار آماره T در این کشورها بیانگر آن است که میان میانگین میزان تنبلی ایران و گروه کشورهای امریکای لاتین و کارائیب تفاوت معناداری وجود دارد و فرضیه چهارم تحقیق دال بر وجود تنبلی بیشتر در ایران نسبت به این کشورها، مورد قبول واقع می گردد. بدین معناکه میزان تنبلی به صورت معناداری در گروه کشورهای امریکای لاتین و کارائیب از ایران کمتر است.
* چنانچه مشاهده می شود؛ میانگین تنبلی در گروه کشورهای امریکای شمالی و اروپایی 36/35 می باشد. همچنین مقدار آماره T (48/7) در این کشورها بیانگر آن است که تفاوت معناداری میان میانگین میزان تنبلی در ایران با این کشورها وجود دارد و این بدان معناست که میزان تنبلی در ایران از کشورهای امریکای لاتین و کشورهای اروپایی بیشتر است. پس فرضیه پنجم تحقیق نیز تأیید می گردد.
* برای آخرین گروه از کشورهای مورد بررسی یعنی کشورهای  OECD(کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی اروپا) نیز میانگین تنبلی 73/36 می باشد. مقدار آماره T نیز در این کشورها (84/9) نشان دهنده آن است که اختلاف معناداری میان میانگین تنبلی در ایران و کشورهای  OECDوجود دارد. به عبارت دیگر فرضیه ششم تحقیق دال بر بیشتر بودن میزان تنبلی در ایران نسبت به کشورهای OECD تأیید می شود.
* در نهایت بر اساس جدول بالا می توان دریافت که بطور کلی کشورهای مورد بررسی در این تحقیق دارای میانگین 88/46 و انحراف معیار 73/22 می باشند. مقدار آماره T این کشورها(51/9) حاکی از وجود اختلاف معنادار میانگین تنبلی ایران با کشورهای جهان می باشد. به طوریکه فرضیه اصلی تحقیق مبنی  بر کمتر بودن میزان تنبلی در سایر کشورهای جهان در مقایسه با ایران مورد قبول واقع می گردد. به عبارت دیگر بر مبنای نتایج آماری بدست آمده از آزمون T، میزان تنبلی در ایران از دیگر کشورهای جهان که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند، به صورت معناداری بیشتر است.

نتیجه گیری
مقاله حاضر در پی پاسخ به سؤال اصلی این پژوهش مبنی بر اینکه «آیا ایرانیان از دیگرکشورهای جهان تنبل ترند؟» فرضیاتی را مطرح کرد و با تکیه بر داده های جهانی در دسترس محققان و استفاده از روش تطبیقی کمی،گویه هایی را جمع آوری کرده و شاخصی از تنبلی را ساخت تا بدین وسیله به تحلیل مقایسه ای میزان تنبلی در ایران  و کشورهای مورد مطالعه بپردازد.نتایج تحقیق در مجموع نشان می دهد که میانگین تنبلی مردم در ایران 11/78 است[22]. این در حالی است که این میانگین در میان کلیه کشورهای جهان 88/46 می­باشد و تفاوت میانگین میزان تنبلی بین کشور ایران و کلیه کشورهای جهان معنادار می­باشد. بدین معنی­که تنبلی در کشور ایران (در سال های مورد مطالعه) به صورت معناداری بیشتر از میانگین کشورهای جهان بوده است.
در سطح طبقه بندی کشورها و مقایسه میانگین تنبلی آنها با ایران نیز می توان اینگونه بیان کردکه؛

¨    کشورهای عربی (13/85)
¨     ایران (11/78)
¨     کشورهای افریقایی (89/72)
¨     کشورهای آسیای شرقی و آسیای جنوبی (13/48)
¨     کل جهان (88/46)
¨     کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب (47/44)
¨     کشورهای OCED (73/36)
¨     کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی (36/35)

با این طبقه بندی و به ترتیب، کشورهای عربی رتبه اول تنبلی را دارا هستند و ایران با فاصله کمی بعد از کشورهای عربی در رتبه دوم قرار دارد. کشورهای افریقایی نیز با فاصله خیلی نزدیکی بعد از ایران و در رتبه سوم جهانی قرار دارند. در ادامه همچنانکه مشاهده می گردد کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی وکشورهای OCED کمترین میانگین تنبلی را در سطح جهان دارند.
با این حال در مورد میانگین تنبلی سه گروه از کشورهای عربی، افریقایی و ایران، این نکته قابل تأمل است که بر مبنای آزمون T، تفاوت میانگین این سه گروه از کشورها معنادار نمی باشد. بدین معنی که کمتر یا بیشتر بودن میانگین تنبلی در کشورهای عربی، افریقایی و ایران معنادار نیست و به عبارت دیگر ایران به لحاظ میانگین تنبلی با کشورهای عربی و افریقایی تفاوت معناداری ندارد. این در حالی است که دیگر گروه های کشورهای مورد بررسی در این تحقیق (کشورهای امریکای لاتین و کارائیب، کشورهای امریکای شمالی و اروپایی و کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی اروپا) از نظر میانگین تنبلی تفاوت معناداری با ایران دارند و به طور معناداری میانگین تنبلی ایران نه تنها از این کشورها بیشتر است، بلکه معنادار نیز هست.
همچنین از مقایسه تطبیقی میانگین ایران با گروه های کشورهای مورد مطالعه در تک تک معرف های تشکیل دهنده شاخص تنبلی نیز این نکته برمی آید که میانگین ایران در اکثر معرف ها مطلوب نبوده است.
داده های تطبیقی مورد استفاده در این مطالعه در سطح فردی بوده و بیشتر نظر افراد را درباره کار و موفقیت و تنبلی می سنجد. این داده ها برای آنکه نشان دهند آن اندازه تمایل به تنبلی در ایران، این کشور را در کدام جایگاه در جهان قرار می دهد، بسیار راهگشا است.
اما داده های پیمایش تنبلی در ایران (جوادی یگانه، 1389) نشان می دهد که میانگین میزان تنبلی در تهران در دامنه ای از 0 تا 100 (حداکثر تنبلی) 47.5 است که (فارغ از مقایسه آن با دیگر کشورها) میزان بالایی است و در کنار مقایسه میزان تنبلی ایران با سایر کشورهای جهان، این نگرانی تشدید می شود و در مجموع حساسیت ایجاد شده در سال های اخیر در باره میزان تنبلی، حساسیت بجایی است. البته در باره این میزان دو نکته قابل تامل است. یکی اینکه با توجه به پیش بینی روند تنبلی، و کاهش اقشاری که بیشتر متمایل به تنبلی هستند (مانند افراد با سواد کمتر)، امید به کاهش تمایل به تنبلی در جامعه ایران می رود. (همان) لذا لااقل در سطح تمایلات فردی، تنبلی در ایران، مساله ای رو به رشد نیست. نکته دوم آنکه برخی وقایع یکه و موردی نشان می دهد که اگر اراده ای به حل مساله ای یا ایجاد امری در ایران ایجاد شود، می توان تغییر جدی در جامعه مشاهده کرد. شواهد از رشد علمی و صنعتی در جامعه ایران در دو دهه اخیر، نشان از آن دارد که اگر این اراده، جزم شود، آنگاه تغییرات چشمگیر به وقوع خواهد پیوست.
در کنار این تببین، باید توجه کرد که عطف توجه زیاد به یک مساله برای تغییر در آن (همانگونه که در رشد علمی مشهود است) اگر نهادسازی نشود و به رویه تبدیل نشود، چندان قابل اتکا نیست. و شاید خود نشانه از واکنش عاطفی به تنبلی باشد، چنانچه برخی از مشاهده­گران جامعه ایران نیز آن را دیده اند[23]. لذاست که تغییرات باید دائمی و فراگیر باشد، تا به آن امید بست. بارزترین نمونه آن، بزرگترین تلاش جمعی ایرانیان در چند سده اخیر (انقلاب اسلامی) است، که با الهام از رویه امام خمینی، بجای اتکا به تغییرات ناگهانی و اقدامات مسلحانه، بر تغییر تدریجی نگرش و آگاهی های مردم، و حرکت تدریجی در مقابله با حکومت پهلوی، و فراگیری آن در تمام اقشار و مناطق کشور بود. این نمونه موفق، می تواند الگویی برای هر گونه تغییر کلان در جامعه ایران باشد و با اتکای به آن، می توان به آینده جامعه ایران در این راستا، امید داشت.
اما، جدای از امید در سطح کلان و درازمدت، خوشبینی بیش از حد به اینکه میزان تمایل به تنبلی در ایران خیلی نیست، یا اقشاری از جامعه تمایل به تنبلی دارند که در سایر مسائل اجتماعی هم می توان آنها را درگیر دید، یا اینکه با افزایش سطح تحصیلات و... امید به کاهش میزان تنبلی می رود، با توجه به جایگاه ایران در جهان در مقیاس تنبلی، تا حدی رنگ می بازد و جای خود را به نگرانی می دهد. با توجه به میزان گرایش به تنبلی در تهران، در کنار مقایسه میزان تنبلی ایران با سایر کشورهای جهان، این نگرانی تشدید می شود و در مجموع حساسیت ایجاد شده در سال های اخیر در باره میزان تنبلی، حساسیت بجایی است.
البته پژوهش یاد شده نشان می دهد که علت های تنبلی بیش از آنکه در سطح فردی باشد، مساله سیستمی است و ضعف نظارت های سیستمی و عملکردهای متعارض سیستم ها، بیش از تمایلات فردی در ایجاد تنبلی موثر است. لذا برای بهبود مساله تنبلی، باید تمرکز عمده را بر راهکارهای اجتماعی کاهش تنبلی گذاشت. در ادامه تلاش می شود که برخی راهکارهای کاهش تنبلی در دو سطح فردی و جمعی بطور مختصر بیان شود.

راهکارهای کاهش تنبلی
در باره تنبلی و راه های کاهش آن بسیار می توان گفت و راه حل ارائه کرد. برخی از این راه کارها، بر دین و اخلاق اتکا دارد، برخی بر یافته های روانشناختی و برخی دیگر نیز از علوم اجتماعی بهره می گیرند. نظریه های گوناگون اخلاقی، داده های دینی و نیز نگرش روانشناختی به مساله در یک موضوع مشترکند و آن تاکید بر بعد فردی است. در این رویکردها، تلاش می شود تا اهمیت تصمیم و تلاش فردی بازگو شده و وجهه همت آنها این است تا به فرد، مخاطرات فقدان کار و تلاش، اهمال کاری و تنبلی را نشان دهند و مزایای کار و کوشش را نیز بیان کنند. البته در باب دین، بیشتر تاکید بر نوع استفاده ای است که تاکنون از منابع دینی شده است و گرنه با استفاده از مفاهیم دینی و مفهوم غنی ای چون حق الناس، می توان عناصر اجتماعی و ساختاری تنبلی را نیز بنا نهاد.
راه حل های تنبلی فردی: تاکید اساسی ادبیات دینی بر تلاش و کار، موضوع روشنی است. و تاکید مضاعف بر کار این دنیایی، و اینکه اگر کسی برای معاش دنیایی خود تنبلی به خرج دهد، قطعا برای کسب اجر اخروی تنبلی بیشتری دارد نیز نمونه دیگری است. پیوند زدن تلاش و کاری (حتی دنیوی) با خواست و رضایت الهی، راهی است مطمئن برای پرهیز از تنبلی در یک جامعه دینی. و اگر علیرغم اینهمه تاکید آشکار دینی، هنوز هم در جامعه با تنبلی روبرو هستیم، مساله ای است که سایر ابعاد اخلاقی مانند دروغ، غیبت، نگاه به نامحرم، بی اعتنایی به حرمت و حلیت مال، و … نیز با آن مواجه هستند و باید در جای دیگر به صورت جامع مورد بررسی قرار گیرد.
آموزه های دین (و اخلاق) برای رفع تنبلی و بطالت راهگشا است، اما روانشناسی نیز برای رفع تنبلی، راه های ملموسی بیان کرده است. درمان اهمال کاری از نظر آقاتهرانی (1383) (با ترکیب روانشناسی و منابع دینی) شرح زیر بیان شده است: تلاش برای ایجاد انگیزه و پرهیز از تنبلی و بی حالی؛ با یک یا چند شکست خود را حقیر ندانستن و همت بخرج دادن؛ عزم را جزم کردن برای شکستن سستی و بی حالی؛ درک خطر بی حالی و تنبلی؛ توجه به نتایج وحشتناک اهمال کاری؛ پرهیز از غفلت؛ توجه به اینکه تنبلی عامل برانگیزاننده خشم خداوند است؛ پرهیز ازتوجیه؛ تلقین درمانی؛ تنبیه و شرطی شدن اجتماعی؛ تغییر محیط؛ ایجاد عشق و علاقه؛ یافتن دوست منضبط؛ بازی با احتمالات؛ خودتنظیمی و یادآورنده ها؛ استفاده از شیوه هم پیمانی؛ عدم انتظار پیشرفت سریع؛ روش هیجانی غلبه بر اهمال کاری؛ وادار کردن فرد به انجام کار با استفاده از زور؛ تمرین مبارزه با شرم و کمرویی؛ خودآشکاری حقیقی؛ نقش بازی کردن؛ ابزار احساسات؛ صحنه پردازی های ذهنی؛ دسترسی به استعدادهای انسانی؛ خودباوری لحظه ای.
بلس نیز در کتاب روان شناسی تنبلی (1386) دوازده قدم زیر را برای کاهش تنبلی ذکر می کند: نگرش تازه؛ برنامه ریزی؛  غلبه بر ترس از شکست؛ توان خود را بالا ببرید؛ سختگیری به خرج دهید؛ محیط مناسب کار و فعالیت؛ از اصل تقویت استفاده کنید؛ تاخیرهای عمدی؛ استفاده مناسب از زمان؛ استفاده از یادداشت؛ درمان چهل بهانه مهم.
جدای از کتاب های کلاسیک در باره تنبلی، کتابهای خودیار[24] فراوانی نیز به موضوع تنبلی پرداخته اند. تعداد زیاد این کتاب ها و اقبال به آن، هم نشان از یک مساله بین المللی دارد و هم از وجود مساله در ایران حکایت می کند و هم آمادگی برای تغییر را در مردم نشان می دهد. برایان تریسی در کتاب خودیار  قورباغه را قورت بده (1388) (که از معروف ترین کتاب های عملی در باره مقابله با تنبلی است و تاکنون در ایران بارها و توسط ناشران متعدد منتشر شده) راه های عملی تری را ارائه می کند. راه حل اصلی وی در جمله کلیدی «قورباغه را قورت بده» است، که از این جمله مارک تواین گرفته شده که «اگر اولین کاری که باید هر روز انجام دهی، این باشد که قورباغه را قورت بدهی، در بقیه روز خیالت راحت است که سخت ترین و بدترین کاری را که ممکن است در تمام روز برایت پیش بیاید، انجام داده ای». کاری سخت تر و ناخوشایندتر از قورت دادن یک قورباغه نیست و تریسی قانون طلایی خود را ارائه می کند: «اگر قرار است دو تا قورباغه بخوری، اول آن یکی را که زشت تر است بخور.» (تریسی، 1388: 25)
راه حل تریسی به صورت مختصر چنین است: فورا اقدام کنید؛ عادت های موفقیت را در خودتان ایجاد کنید؛ در خودتان اعتیاد مثبت ایجاد کنید؛ هیچ راه میان بری نیست، باید تمرین کنید؛ خودتان را همان کسی مجسم کنید که دوست دارید باشید؛ هدف تان را روشن کنید و بنویسید؛ برای هر روز از قبل برنامه ریزی کنید؛ قانون 20-80 را در همه امور بکار گیرید؛ پیامد کارها را در نظر داشته باشید؛ روش تنبلی سازنده (تنبلی در انجام کارهای بیهوده) را تمرین کنید؛ روش الف ب پ ت ث را مدام بکار گیرید و کارها را اولویت بندی کنید؛ روی حوزه های کلیدی تمرکز کنید؛ روی سه مورد مهم تمرکز کنید؛ پیش از شروع، مقدمات کار را کاملا فراهم کنید؛ هر بار فقط تا جایی که می توانید به جلو بروید؛ مهارت های کلیدی اتان را بالا ببرید؛ استعدادهای منحصر به فردتان را تقویت کنید؛ محدودیت های اصلی اتان را مشخص کنید؛ خودتان را تحت فشار بگذارید؛ قدرت های فردی خود را به حد اکثر برسانید؛ خودتان را به فعالیت ترغیب کنید؛ خودتان را از گرداب های عصر تکنولوژی نجات دهید؛ کار را به قسمت های کوچک تر تقسیم کنید؛ وقت تان را به قطعات بزرگ تقسیم کنید؛ در خودتان احساس اضطرار ایجاد کنید (زمانی مناسب تر از همین الان وجود ندارد)؛ هر بار یک کار انجام دهید.
راه حل های اجتماعی تنبلی: برای تنبلی سه نوع تنبلی بیان شده است. (جوادی یگانه، 1389) دو نوع آن تنبلی فردی و تنبلی اجتماعی ای است که برآیند تنبلی فردی است. نوع دیگری از تنبلی نیز تعریف شد که از آن به تنبلی اجتماعی یاد شد، و آن هنگامی است که افراد تنبل نیستند یا گرایش ها و نگرش های معطوف به تنبلی ندارند، بلکه مسائلی در سطح اجتماعی و ساختارهای آن است که باعث ایجاد تنبلی می شود. برای این نوع از تنبلی منتجه از اعمال کنشگران اجتماعی، که نیت ایجاد تنبلی هم ندارند، راه حل های دیگری باید داد که لزوما ارتباطی به افراد ندارد و در عوض ساختارهای اجتماعی را هدف می گیرد.
البته چنانچه در باب روند در ایران ذکر شد‏، با توجه به روندها در جامعه ایران،‏ مساله تنبلی در بعد فردی، به اندازه بعد اجتماعی آن جای نگرانی ندارد. آنچه بیش از اندازه اهمیت دارد و کمتر از بقیه مورد توجه قرار گرفته است، مساله تنبلی اجتماعی و میزان و نحوه تلاش سیستم برای حل آن است.
این بحث از آن رو اهمیت دارد که تعریف اجتماعی تنبلی بر این پایه استوار است که موقعیت هایی وجود دارد که در آن افراد تنبل نیستند، اما سیستم بگونه ای است که محصول زحمات افراد (یا خرده نظام های اجتماعی) به هدر می رود و لذا جامعه به نتیجه دلخواه خود نمی رسد. بر این اساس، مقدمه هر نوع برنامه ریزی برای هر مساله اجتماعی، تنظیم هماهنگی سیستم است. با توجه به شواهدی که در ادامه ذکر خواهد شد، مساله اساسی سیستم که منجر به تنبلی شده، این بعد است (که البته خود نیازمند تحقیق دیگری می باشد).
برخی از نظریات در باب دولت، یکی از وظایف دولت را تربیت شهروندان می داند. اما در هر حال و با هر مبنایی، بخش دیگری از وظایف سیستم، پیدا کردن آن دسته از ناهماهنگی ها و نقایص است که باعث ایجاد تنبلی و رخوت و رکود می شود.
آنچه دورکیم در باره علل نابسامانی (بی سامانی)[25] اجتماعی به صورت مفصل در دو کتاب تقسیم کار اجتماعی (1381) و خودکشی (1378) بیان کرده، می تواند گوشه هایی از مساله را نشان دهد. دورکیم در تقسیم کار اجتماعی (1381: 325) می گوید که اگر تقسیم کار اجتماعی به ایجاد همبستگی نمی انجامد، دلیلش این است که مناسبات اندام ها، مناسباتی تنظیم شده و تابع قواعد و مقررات نیست، یعنی در حالت نابسامانی قرار دارند. ... در هر جا که اندام های همبسته، تماس لازم و به حد کافی مداوم را با یکدیگر داشته باشند، به وجود آمدن نابسامانی در آنجا غیرممکن است. زیرا اگر این اندام های همبسته در جوار یکدیگر باشند، در هر لحظه، از نیازی که به هم دارند به آسانی آگاه می شوند و در نتیجه احساس شدید و پیوسته ای از وابستگی متقابل خویش به یکدیگر خواهند داشت. و از آنجا که به همین دلیل، تبادل مابین آنها به آسانی صورت می گیرد، تداوم و نظم موجود در تماس ها بیشتر است؛ بدین سان، تبادل های نامبرده مابین اندام ها خودبخود تحت نظم و قاعده در می آید و زمان هم به تدریج در این امر تاثیر می گذارد و آن قاعده ها را تثبیت می کند.
همچنین دورکیم در جای دیگری (1381: 345) در باره صور نابهنجار تقسیم کار اجتماعی می گوید: «مواردی وجود دارد که اگر تقسیم کار خیلی جلو برود، یکپارچگی حاصل از آن در مجموع بسیار ناقص خواهد بود. این مساله ناشی از فقدان یک اندام تنظیم کننده، فقدان مدیریت است. ... نخستین کار هر مدیر هوشمند آن است که شغل های بیهوده را بردارد و کار را چنان تقسیم کند که هر کسی به حد کافی مشغولیت داشته باشد، یعنی فعالیت مفید هر کارمندی را بالا ببرد تا به موازات بهبود اقتصادی، نظم هم خود به خود برقرار گردد.» تالکوت پارسونز، جامعه شناس آمریکایی نیز همین بحث را در باره نظام های اجتماعی و ارتباط میان آنها برقرار می کند و بر تعادل میان نظام های اجتماعی تاکید فراوان می کند.
با توجه به تذکر دورکیم در باره نقش هماهنگ کنندکی در بقای سیستم و کاهش تنبلی افراد، مساله مهم در این باب آن است که سازمان های برنامه ریز فراوانی در حوزه فرهنگی و اجتماعی وجود دارند که عملکرد داخلی آنها و نیز عملکرد آنها با سایر دستگاه ها با هم سازگاری ندارد و همین ناسازگاری باعث آن می شود تا سیستم با کندی عملکرد روبرو شود. همچنین بخش های اقتصادی و سیاسی جامعه نیز رفتارهایی دارند که پیامدهای اجتماعی و فرهنگی دارد که به آنها نیز بی توجهی می شود.
مسائل مرتبط با تنبلی در این باره اولا این است که در هر یک از نهادها، به دلیل پایین بودن اعمال اقتدار یا نقص کارکرد دولت (در سراسر این بخش دولت به معنای stste گرفته شده که معنایی وسیع تر از حکومت government دارد و با معنای اصطلاحی آن در ایران به معنای قوه مجریه متفاوت است)، مستقلا عمل می شود یا نهاد هماهنگ کننده ای وجود ندارد که رفتارها را با هم سازگار کند.ثانیا، بیش و پیش از آنکه در همه چیز نهادهای هماهنگ کننده نظارت کامل داشته باشند، باید اجماع بر سر وظایف و نحوه انجام آن وجود داشته باشد. اجماع بر سر ارزش ها و وظایف، مقوله ای است که نیاز به بسیاری از نظارت ها را کاهش می دهد و به جای آن، افراد بر اساس پذیرش درونی خود عمل می کنند. و ثالثا مجریانی که در این نهادها و سازمان ها عمل می کنند، نیز باید آن وظایف و اهداف را به صورت درونی پذیرفته باشند و برای تحقق آنها تلاش کنند. یعنی برای عملکرد درست آنها، نیاز چندانی به نظارت آنها نداشته باشد.
اکنون در جامعه ایران ما با هر سه مساله روبرو هستیم، یعنی ضعف کارکرد نظارتی و هماهنگ کننده حکومت، فقدان اجماع ارزشی در جامعه و نهادهای گوناگون جامعه پذیر کننده در جامعه، و عدم پذیرش اهداف توسط مجریان.
در مورد اول، بسیاری از امکانات دولتی و عمومی به صورت های گوناگون در بخش های فرهنگی، تربیتی و سایر حوزه های مرتبط (ورزشی، گردشگری و...) هزینه می شود و برنامه های فراوانی نیز در این باب تدارک دیده می شود. اما به دلیل ناسازگاری میان این نهادها، هر نهادی کار خود را می کند و نهادی هماهنگ کننده نیز وجود ندارد که آنها را به راه درست بازگرداند. در مواردی از این دست، هیچ نهاد بالادستی نیست که میان این فعالیت ها، و تناقض میان آنها داوری و تصمیم گیری نماید. لذا است که آموزش و پرورش راه خود را می رود و صدا و سیما راه خود را.
مساله دیگر در این است که گاه سیستم (که خود بر اساس نظریه فردگرایی روش شناختی، تشکیل شده از افراد تنبل است)، به موضوع تنبلی دامن می زند. مثال بارز آن تعطیلات است. سالهاست که جامعه ایران از دو مقوله بین التعطیلین و نیز نعطیلات نوروزی آسیب می بیند. تمایل به کار نکردن در جامعه ایران زیاد است و سیستم نیز با تصمیم گیری های نادرست به آن دامن می زند. تعطیل کردن مدارس و نیز تشویق ادارات دولتی به دادن مرخصی به کارکنان خود در روزی که بین یک تعطیلی ملی-مذهبی و روز آخر هفته قرار دارد، اکنون به عنوان یک رسم رایج درآمده است. این مساله، علاوه بر آنکه، مسئولیت پایین بودن بهره وری یا افزایش تنبلی را بر عهده تعطیلات انقلابی-مذهبی می گذارد، دارای پیامدهای گسترده ای است. چون به همه افراد جامعه توصیه می شود که در سه روز مشخص به مسافرت بروند، و لذا جدای از تعطیلی آن روزها و کم شدن میزان کار، اکثر کسانی هم که در این روزها به مسافرت می روند، با ترافیک بسیار زیاد روبرو می شوند و با روحیه ای کسل و خسته به سر کار باز می گردند.
همین مساله نیز در باره تعطیلات ابتدای سال مشهود است. حجم زیاد تعطیلات نوروزی (که در دانشگاه ها به حدود یک ماه می رسد)، باعث می شود تا سرعت کار در جامعه تاگهان به صفر برسد و پس از آن نیز مدتی طول می کشد تا جامعه به رویه عادی خود بازگردد. باز هم در اینجا، با کلافگی و بیکاری مطلق روبرو هستیم. همه برنامه های تلویزیونی می بینند و به میهمانی های تکراری می روند.
لذا باید عزمی باشد که این تعطیلات طولانی و بی منطق کاسته شود و به چهار روز بازگردد. در عوض می توان فرصتی برای مردم تدارک دید که در طول سال (جز تابستان) امکان مسافرت داشته باشند یا برخوردار از تعطیلات باشند. اکنون که بیشتر افراد جامعه دارای فرزند هستند یا خود دانش آموز هستند، امکان رفتن به مسافرت برای آنها جز در بین التعطیلین یا در عید موجود نیست. لذا باید این امکان را برای دانش آموزان فراهم کرد تا بتوانند از مرخصی یک هفته ای در طول سال تحصیلی استفاده کنند و به همراه خانواده خود به مسافرت بروند.
مساله دیگر آن است که به دلیل فقدان یا ضعف نهاد بالادستی، آنچه برای یک نهاد موفقیت محسوب می شود، از منظر نهاد دیگر، گاه زیان آور است. نمونه بارز آن سریال ها و فیلم های جذاب تلویزیونی است که کودکان، جوانان و بزرگسالان را ساعت ها پای گیرنده ها می نشاند (بر اساس آخرین آمار ملی انجام شده توسط شورای فرهنگ عمومی (طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور، 1390)، متوسط میزان مشاهده تلویزیون ایران در ایام غیرتعطیل، 2.7 ساعت در روز است). چندان انتظار درستی نیست که یک نهاد دولتی (که چندان نیازی هم به استفاده از آگهی بازرگانی ندارد) و از آن به «دانشگاه» و نهاد تربیت کننده یاد شده، همت خود را نه بر تربیت که بر سرگرمی آنها بگذارد و در این مسیر آنقدر جلو رود که بیننده (مثلا در سریال های ماه رمضان) بلافاصله  پس از تمام شدن سریال در یک شبکه و در حالیکه تیتراژ انتهایی سریال هنوز تمام نشده، به سرعت کانال تلویزیون را عوض کرده و سریال بعدی را در شبکه دیگر دنبال کند. این سیاست کجدار و مریز است که از بیننده انتظار درسخوانی و کوشش داشته باشیم و آنگاه اینهمه امکانات جذاب مداوم (مثلا شبکه آی فیلم) در دسترس او باشد و برای تماشای آن هم مدام تبلیغ شود. گاه این ناهماهنگی، نه میان تلویزیون و سایر نهادهای فرهنگی، که میان خود شبکه های تلویزیونی رخ می دهد و مسابقه ای پنهان بین شبکه های تلویزیونی شکل گرفته برای جذب مخاطب.
در انتها، یک بار دیگر به تجربه مالزی ارجاع می شود. علیرغم نظر العطاس (1977) در این افسانه «بومی تنبل» توسط شرق شناسان ایجاد شده و مردم آسیای جنوب شرقی (مالزی‏، فیلیپین و جاوه) از این اتهام بری هستند،‏ ولی نظرات ماهاتیر محمد و تجارب عینی از مالزی نشان دهنده کندی و تنبلی مردم مالزی است. این کندی نه در رفتار که حتی در ارتباطات اجتماعی نیز به چشم می خورد و همه چیز با اندکی تاخیر بیان می شود و پاسخ داده می شود و انجام می شود. اما آنچه مالزی را امروزه در رتبه هفدهم اقتصاد جهانی نشانده است‏، دولتی کارآمد است که با آگاهی از این ضعف، توانسته بر بسیاری از خلاء ها و نقاط ناهماهنگ غلبه کند و سیستمی سریع (و برگرفته از مردمی کند) ایجاد کند.
این تجربه‏،‏ که جای بسط بیشتر نیز دارد از این واقعیت حکایت دارد که «آغاز» روند پیشرفت و توسعه در جامعه‏، بیش از آنکه به تلاش فراوان محتاج باشد، به حذف موانع نیاز دارد. و الا هر چه تلاش باشد،‏ وقتی موانع موجودند، تنها خستگی و ناامیدی می افزاید.

گر نه موش دزد در انبان ماست/ گندم انبان چل ساله کجاست
اول ای جان دفع شر موش کن/ وانگهان در جمع گندم کوش کن

منابع
آقاتهرانی، مرتضی. (1383). اهمال کاری؛ بررسی علل و راهکارهای درمان. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
آلیس، آلبرت و ویلیام جیمز نال. (1375). روانشناسی اهمال کاری. ترجمه محمدعلی فرجاد. تهران: امید
اورسل، ارنست. (1352). سفرنامه اورسل 1882 میلادی. ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: زوار
بابایی، یحیی (1383). درسنامه کاربرد کامپیوتر در علوم اجتماعی. تهران: دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
بازرگان، مهدی (عبدالله متقی). (1357). سازگاری ایرانی: فصل الحاقی روح ملت ها. تهران: یاد
بلس، ادوانس. (1386). روان شناسی تنبلی. ترجمه مهدی قرچه داغی. تهران: دایره. چاپ هشتم
بنجامین، سموئیل گرین ویلر. (1366). ایران و ایرانیان (عصر ناصرالدین شاه). تهران: جاویدان
بودون، ریمون. (1364). منطق اجتماعی. ترجمه عبدالحسین نیک گهر. تهران: مروارید
پولاک، یاکوب ادوارد. (1361). سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی
تریسی، برایان (1388) .قورباغه ات را قورت بده. ترجمه اشرف رحمانی و کورش طارمی. تهران: راشین. چاپ بیست و چهارم.
جمالزاده، محمد علی. (1345). خلقیات ما ایرانیان. تهران:کتابفروشی فروغی.
جوادی یگانه، محمدرضا و سیدضیاء هاشمی (1387 ) «نگاهی جدید به مناقشه فردگرایی و جمع گرایی در جامعه شناسی» نامه‌ علوم‌ اجتماعی. دوره شانزدهم. شماره 33. بهار. 161-133.
جوادی یگانه، محدرضا (1389) .تنبلی اجتماعی: علل، پیامدها و راهکارها. پژوهش انجام شده برای دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
چلبی‌، مسعود. (1381). بررسی‌ تجربی ‌نظام ‌شخصیت‌ در ایران‌. تهران‌: مؤسسه‌ پژوهشی ‌فرهنگ‌، هنر و ارتباطات‌
چلبی، مسعود و علی جنادله. (1386).  بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر موفقیت اقتصادی. پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ویژه‌نامه جامعه‌شناسی. شماره53. بهار
دورکیم، امیل (1378) .خودکشی. ترجمه نادر سالار زاده امیری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
دورکیم، امیل (1381)  .تقسیم کار اجتماعی. ترجمه باقر پرهام. تهران: مرکز.
راگین، چارلز. (1388). روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی. ترجمه محمد فاضلی. تهران: انتشارات آگه
رایت، دنیس. (1385). ایرانیان در میان انگلیسی ها. ترجمه کریم امامی. تهران: فرزان روز
ساروخانی، باقر. (1370). دایره المعارف علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان.
طالبان، محمد رضا. (1389). جامعه شناسی سیاسی کلان (تحلیل بین کشوری از بی ثباتی سیاسی). تهران: انتشارات جامعه شناسان.
شورای فرهنگ عمومی (1390) .طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور.
قاضی مرادی، حسن (1378). در پیرامون خودمداری ایرانیان. تهران: ارمغان.
کلمن‌، جیمز. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی‌. ترجمه منوچهر صبوری کاشانی‌. تهران‌: نشر نی‌
گیدنز، آنتونی (1383) .چکیده آثار آنتونی گیدنز. ویراستار فیلیپ کسل. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: ققنوس.
لیتل‌، دانیل. (1373). تبیین در علوم اجتماعی‌: درآمدی بر فلسفه علم‌الاجتماع. عبدالکریم سروش‌. تهران‌: صراط‌
مورگان، ژان ژاک. (1335). سفرنامه دمورگان. ترجمه جهانگیر قائم مقامی. اصفهان: طوبی نصف جهان
موریه، جیمز. (1380). سرگذشت حاجی بابای اصفهانی. ترجمه میرزا حبیب اصفهانی. ویرایش جعفر مدرس صادقی. تهران: مرکز
وامبری، آرمینوس. (1372). زندگی و سفرهای وامبری: دنباله سیاحت دروغی درویشان. ترجمه محمدحسن آریا. تهران: علمی و فرهنگی.

ِAlatas, Syed Hissein (1977)  .The  Myth of  The  Lazy Native; A study of the image of the Malays, Filipinos and Javanese from the 16th to the 20th century and its function in the ideology of colonial capitalism. London: Frank Cass.
Boudon, R. (1998) ."Limitations of rational choice theory". The American Journal of Sociology ; 104, 3;  817-828.
Harsanyi, J. C. (1998) "Advances in Understanding Rational Behavior". In: Elster, J. (ed.). Rational Choice . Oxford: Basil Blackwell.
Ragin, Charles (1987) .The Comparative Method. Los Angeles: University of California Press.
Stark, R. (1994) "Rational choice theories of religion" The Agora Online (Newsletter of Rationality and Society Section of the American Sociological Association and the Research Committee on Rational Choice of the International Sociological Association) 2(1): 1-4.
Udehn, L. (2001) .Methodological Individualism; Background, history and meaning. London: Routledge.
World Bank: http://data.worldbank.org/
World Values Survey: http://www.worldvaluessurvey.org/
World Development Indicators: http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators

.[1]  این مقاله برگرفته از تحقیقی است با عنوان «تنبلی اجتماعی؛ علل، پیامدها و راهکارها» است که برای دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شده است.
[2]. دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران
[3]. کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی از دانشگاه شهید بهشتی
[4]. دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه تهران

[5]. procrastination
[6]. social inertia
[7]. rational choice theory
[8]. Harsanyi
[9]. cognitive model
[10]. Quantitative Comparative Method
[11].Cross – National Analysis

[12]. معرف های فوق از بین مجموعه گسترده ای از معرف های جهانی – با توجه به سطح دسترسی و وجود داده برای کشورهای مورد بررسی و به خصوص برای ایران- انتخاب شده اند.
[13]. برای امکان مقایسه نمرات متغیرهای تحقیق و سهولت در گزارش این نمرات، همه شاخص‌ها در این مقاله با استفاده از فرمول زیر مقیاس یافته‌اند:
S: نمره متغیر در مقیاس جدید                          :X نمره متغیر در  مقیاس قبلی
:min کمترین نمره متغیر در مقیاس قبلی        : max بیشترین نمره متغیر در مقیاس قبلی

صورت کسر رابطه، تفاضل نمره متغیر و مقدار کمینه و مخرج کسر، تفاضل مقادیر بیشینه و کمینه متغیر می‌باشند. بر اساس این تغییر مقیاس، کمترین نمره‌ای که هر متغیر به خود اختصاص می‌دهد صفر و بیشترین مقدار 100 می‌باشد (چلبی و جنادله، 1386: 147).
[14]. کلیه شاخص ها دامنه ای از 0 (فقدان) تا 100 (حداکثر میزان) را دارند.
[15]. کشورهای آسیای شرقی و جنوبی: کره جنوبی، هند، چین، تایوان، تایلند، اندونزی، ویتنام، مالزی و هنک گنک
[16]. کشورهای عربی: اردن، مراکش، مصر و عراق
[17]. کشورهای افریقایی: افریقای جنوبی، غنا، بورکینافاسو، اتیوپی، مالی، روآندا و زامبیا
[18]. کشورهای امریکای لاتین و کارائیب: گواتمالا، اوروگوئه، پرو، شیلی، برزیل، آرژانتین، مکزیک، کلمبیا
[19]. کشورهای امریکای شمالی و اروپایی: نیوزیلند، نروژ، لهستان، سوئیس، اسلونی، بلغارستان، رومانی، ترکیه، اکراین، روسیه، قبرس، مولداوی، آندورا
[20]. کشورهای OECD: آلمان، فرانسه، انگلستان، هلند، سوئد، ایتالیا، کانادا، امریکا، استرالیا، اسپانیا، ژاپن، فنلاند و گرجستان
[21]. در این آزمون چنانچه sig   از 05/0 بزرگتر باشد، فرض برابری میانگین ها تأیید می شود و اختلاف معناداری بین میانگین ها وجود ندارد. اما چنانچه sig   از 05/0 کوچکتر باشد، فرض برابری میانگین ها رد می شود و  نشان دهنده آن است که اختلاف معناداری بین میانگین ها وجود دارد (بابایی، 1383).
[22] البته چنانچه در روش تحقیق نیز توضیح داده شد، این داده به دلیل استفاده از داده های موجود، یک داده تقریبی است و کاربرد اصلی آن در مقایسه ایران با سایر کشورها است و در استفاده از آن به عنوان «شاخص اندازه گیری میزان تنبلی در ایران» باید احتیاط کرد.
[23] «قانون طبیعی آسودن و جنبیدن در مورد ایرانیان صدق می کند. اگر ایرانی را به حال خود بگذارید بیشتر به آسودن رغبت دارد، اما اگر اوضاع و احوال او را به جنبیدن برانگیزد دیگر قادر به انجام کار های خارق العاده است.» (پولاک، 1361: 118)  «در مورد ایرانی رابطه خاصی بین استراحت و فعالیت وجود دارد. پس از آنکه به اقتضای اوضاع و احوال، سالیان دراز خود را خانه نشین کرد و در آن مدت طولانی برای اینکه سو‌ء ظنی ایجاد نشود به زحمت جرات یکبار بیرون آمدن از خانه بیرون آمدن را به خود داد و 14 ساعت در روز خوابید و بقیه را در حرم سرا به سر آورد (اشاره به شاه طهماسب صفوی)، در اثر تغییر اوضاع ناگهان از تفریط و افراط می گراید؛ دیگر فقط پنج یا شش ساعت می خوابد ، در کار آسودگی نمی شناسد و سخت ترین شرایط را متحمل می شود.» (همان، 137)
[24] Self-help
[25] anomie

جوادی یگانه، محمدرضا و زینب فاطمی امین و مجید فولادیان (1389-1390) «بررسی تطبیقی شاخص تنبلی در ایران و کشورهای جهان و برخی راه حل ها»، راهبرد فرهنگ (مرکز مطالعات راهبردی شورای عالی انقلاب فرهنگی). سال سوم شماره دوازدهم و سال چهارم شماره سیزدهم. زمستان 1389 و بهار 1390: 111-134. (علمی-پژوهشی)

منبع:مدیریار